Παιδεία: ποια συναίνεση;
(Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών 20-1-16)
paideia_sxoliki_aithousa.jpg
Οι σύγχρονες θεωρίες μάθησης έχουν καταλήξει ότι η ενεργός, θεματική, ομαδική και ερευνητική μάθηση έχει καλύτερα αποτελέσματα από την παροχή τεμαχισμένης γνώσης | EUROKINISSI/ ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΛΛΙΑΡΑΣ
Αλλη μια φορά εθνικός διάλογος για την παιδεία, έστω και αν οι προηγούμενοι δεν άφησαν τίποτα. Και δεν άφησαν τίποτα γιατί το ζήτημα της παιδείας έχει ισχυρή την ιδεολογική διάσταση.
Ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας του σχολείου, έμμεσα, και η επιλογή της διδακτέας ύλης, άμεσα, επηρεάζουν τη διαμόρφωση του τρόπου σκέψης, την αντίληψη, τη συμπεριφορά, τις αξίες και τις στάσεις των μαθητών, άρα και τη θέση τους απέναντι στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Η εκπαίδευση διαμορφώνει ή προσπαθεί να διαμορφώσει την προσωπικότητα του νέου ανθρώπου. Επομένως ποια συναίνεση μπορεί να επιτευχθεί μεταξύ πολιτικών δυνάμεων με διαφορετική ιδεολογία; Ας πάρουμε τρία παραδείγματα που αφορούν τρεις διαφορετικές ιδεολογίες.
Αν οι νεοναζί οργάνωναν την εκπαίδευσή τους θα προσπαθούσαν να διαμορφώσουν συνειδήσεις αυταρχικές, υπάκουες, δογματικές, αντιδημοκρατικές, φανατικές, ρατσιστικές, βίαιες, φιλοπόλεμες κ.ά.
Στα γερμανικά σχολεία των ναζί δίδασκαν τη φυλετική βιολογία και είχαν πέντε ώρες την ημέρα σωματική άσκηση, για λόγους πειθαρχίας και ως προετοιμασία για τη στρατιωτική εκπαίδευση.
Η διδακτέα ύλη είχε έντονα προπαγανδιστικό χαρακτήρα. Ηταν θεσμός πολιτικού και ιδεολογικού ελέγχου. Ηθελαν να διαπλάσουν το άτομο-ναζί.
Αν ένας ακραίος νεοφιλελεύθερος, καλός μαθητής του Φρίντμαν, οργάνωνε το σχολείο του, θα προσπαθούσε να διαμορφώσει προσωπικότητες που θα τις χαρακτήριζε ο ατομισμός, ο εγωισμός (έναντι του κοινού καλού), ο ανταγωνισμός, ο ωφελιμισμός, ο καταναλωτισμός, η τάση απόκτησης χρήματος και δημοσιότητας, η κοινωνική σκληρότητα και ο αμοραλισμός.
Αν, τέλος, η Αριστερά, που δεν ξεχνά τον ουμανισμό της, οργάνωνε το εκπαιδευτικό της σύστημα, θέλω να πιστεύω ότι θα ήθελε να διαμορφώσει προσωπικότητες με στέρεη γενική παιδεία ανοιχτών οριζόντων, που θα τις χαρακτήριζε ο ανθρωπισμός, η σφαιρική προσέγγιση της γνώσης, η δημοκρατική συνείδηση, η συνεργασία, η ευθύνη, η κοινωνική συνείδηση, η αποδοχή του διαφορετικού, η κριτική-ανατρεπτική σκέψη, η αλληλεγγύη, η δημιουργικότητα, η πρωτοβουλία, η ανιδιοτέλεια, η ισότητα, η ικανότητα αντιμετώπισης του απρόσμενου, η ηθική, η αξιοπρέπεια και η γενναιοδωρία.
Είναι φανερό πως τα τρία αυτά αξιακά συστήματα τα χωρίζει χάος. Επομένως ποια συναίνεση και με ποιους; Εκτός αν θέλουμε να μερεμετίσουμε το ήδη υπάρχον σύστημα.
Σήμερα στην παραγωγική διαδικασία, που έχει ενσωματώσει τις νέες τεχνολογίες, η οργάνωση της εργασίας βασίζεται στις πολυεπιδέξιες, πολυειδικευμένες ημιαυτόνομες ομάδες εργασίας, οι οποίες καλούνται, όχι μόνο να παράγουν προϊόντα, αλλά να καινοτομούν σε μεθόδους και προϊόντα, να έχουν την ευθύνη της εργασίας τους, να συνεργάζονται αρμονικά τόσο μεταξύ τους όσο και με τις άλλες ομάδες με τις οποίες δημιουργούν δίκτυα, να είναι επινοητικές, να παίρνουν πρωτοβουλίες, να διαθέτουν κριτικό-ανατρεπτικό πνεύμα, να γνωρίζουν το σύνολο της παραγωγικής διαδικασίας και να διαθέτουν ευελιξία.
Η ομάδα αναλαμβάνει ολοκληρωμένα έργα και όχι κάποιο τμήμα τους. Στο πλαίσιο της λειτουργίας της ομάδας ενθαρρύνεται η έκφραση διαφορετικής γνώμης.
Μια αριστερή εκπαίδευση, όπως περιγράφηκε παραπάνω, είναι προφανές ότι προετοιμάζει καλύτερα τον νέο εργαζόμενο για την ένταξή του στην παραγωγική διαδικασία.
Επιπλέον τον εφοδιάζει με εκείνες τις γνώσεις και τις ικανότητες ώστε να είναι σε θέση να καταλαβαίνει το, όλο και πιο σύνθετο, παγκοσμιοποιημένο γίγνεσθαι. Τον βοηθά, δηλαδή, να γίνει πολίτης και να παίρνει υπεύθυνη θέση απέναντι στα πολιτικά πράγματα. Τον βοηθά, επίσης, να συγκροτήσει το δικό του νόημα και να μην υιοθετεί άκριτα νοήματα άλλων.
Το σημερινό δασκαλοκεντρικό σχολείο της αποστήθισης, της τεμαχισμένης γνώσης, του κομφορμισμού και της συμμόρφωσης δεν μπορεί να εκπαιδεύσει ανθρώπους έτσι που να μπορούν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις τού σήμερα και του αύριο.
Οι νέοι άνθρωποι θα πρέπει να μπορούν να φτιάξουν τον δικό τους κόσμο και να «απαντήσουν» στην απειλή της περιβαλλοντικής καταστροφής και στην οικονομική ανισότητα που στέλνει εκατομμύρια ανθρώπους στη φτώχεια και την εξαθλίωση.
Οι σύγχρονες θεωρίες μάθησης, έπειτα από μελέτες και έρευνες δεκαετιών, έχουν καταλήξει ότι η ενεργός, θεματική, ομαδική και ερευνητική μάθηση έχει καλύτερα αποτελέσματα από την παροχή τεμαχισμένης γνώσης σε ένα πλαίσιο ανταγωνιστικής και μετωπικής διδασκαλίας.
Μέσω αυτών των τρόπων μάθησης αναπτύσσονται οι κοινωνικές δεξιότητες (συνεργασία, αλληλεγγύη, πρωτοβουλία, επινοητικότητα, ανάληψη ευθύνης, ενσυναίσθηση κ.ά.), αναπτύσσεται η ικανότητα για σφαιρική προσέγγιση της πραγματικότητας, μαθαίνουν οι μαθητές πώς να μαθαίνουν, αναπτύσσεται η κριτική ικανότητα, η αναλυτική και συνθετική σκέψη, προάγεται η αντιρατσιστική στάση, αξιοποιώντας και όχι αποκλείοντας τη διαφορετικότητα, και δίνονται στους μαθητές ευκαιρίες να ανιχνεύσουν τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά τους. Επίσης, αναπτύσσεται η δημοκρατική και η κοινωνική συνείδηση των νέων ανθρώπων.
Σήμερα η Αριστερά θα μπορούσε να επιχειρήσει, πειραματικά, ένα αντιαυταρχικό σχολείο ανοιχτό όλη τη μέρα, σε συνεχές δούναι και λαβείν με την τοπική κοινότητα, οργανωμένο στη βάση εργαστηρίων και σπουδαστηρίων, που θα επιτρέπει και θα προτρέπει τους μαθητές να πειραματίζονται και να ερευνούν, να συντάσσουν ομαδικές και ατομικές εργασίες και να κατασκευάζουν έργα.
Μέσα από αυτήν τη διαδικασία κάθε μαθητής, ακολουθώντας τον δικό του δρόμο με τον δικό του ρυθμό, δίχως ανταγωνισμούς, αλλά με συνεργασία, ανακαλύπτει τον εαυτό του και καλλιεργεί τις δεξιότητές του, αναπτύσσοντας ολόπλευρα την προσωπικότητά του.
Ενα σχολείο δίχως τάξεις και ηλικιακές ταξινομήσεις γίνεται ελκυστικό, γοητευτικό και παραγωγικό, προετοιμάζοντας τους μαθητές του για μια δυναμική και όχι κομφορμιστική ένταξη στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Δεν είμαι καθόλου βέβαιος ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει ένα τέτοιο σχολείο. Η Αριστερά, στο σύνολό της, είναι οργανωμένη ιεραρχικά και συγκεντρωτικά, γεγονός που, εν μέρει τουλάχιστον, την ακυρώνει. Επιπλέον δεν έχει να επιδείξει κάποιο σχολείο το οποίο στόχευε να δημιουργήσει χειραφετημένες και αυτόνομες προσωπικότητες.
Τα εμβληματικά σχολεία, όπως το Σάμερχιλ, το σύγχρονο σχολείο του Φερέρ ή το Πειραματικό Λύκειο του Οσλο κ.ά. περισσότερο εντάσσονται στον ελευθεριακό χώρο παρά στην Αριστερά! Ιδωμεν.
ΥΓ.1 Ολες οι μεταρρυθμίσεις στη Μεταπολίτευση, αν εξαιρέσουμε το Πολυκλαδικό Λύκειο και κάποιες περιθωριακές ρυθμίσεις, στάθηκαν μόνο στη δομή και την οργάνωση της εκπαίδευσης και όχι στη μαθησιακή διαδικασία. Αγνόησαν, δηλαδή, την «καρδιά» του όλου ζητήματος.
ΥΓ.2 Οχι άλλη πρόχειρη μεταρρύθμιση στην πολύπαθη ΤΕΕ. Οποιες αλλαγές και να γίνουν δεν πρόκειται να βελτιωθεί. Αυτό έχει δείξει η εμπειρία (μάλλον και παγκόσμια). Ο μόνος τρόπος βελτίωσής της είναι η ενοποίησή της με τη γενική εκπαίδευση. Η εμπειρία του Πολυκλαδικού Λυκείου αυτό έδειξε.
* επίτιμος σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου