Σάββατο 28 Δεκεμβρίου 2013
Τρίτη 24 Δεκεμβρίου 2013
Δευτέρα 23 Δεκεμβρίου 2013
Έκδοση βιβλίου. Νοέμβριος 2013
Τρίτη 17 Δεκεμβρίου 2013
Με αφορμή το κατοστάρικο
1996. Πλατεία Εξαρχείων, βράδυ Σαββάτου. Δύο έφηβες, εγώ και
η φίλη μου η Χ. πίνουμε από μια κόκα κόλα (ναι, κόκα κόλα!) σε μια από τις
καφετέριες της πλατείας συζητώντας διαρκώς για τον Κ., τον μεγάλο κι
ανομολόγητο έρωτα της Χ΄. , συμμαθητή της στο φροντιστήριο, αναλύοντας κάθε
πτυχή της συμπεριφοράς του κι όλα τα τι μπορεί να σήμαινε αυτό κτλ… (όσοι έχετε υπάρξει έφηβοι κι
ερωτευμένοι, ξέρετε,) όταν ξάφνου νάτος, εκεί μπροστά μας ‘’γεια σου Χ…. ‘’ Αφού ανταλλάζουν μερικές κουβέντες μες την
‘ανετίλα’, ο Κ. δήθεν αδιάφορος αναφέρει ότι πηγαίνει στον Green door (ροκ κλαμπ της εποχής,
Εμμανουήλ Μπενάκη και Καλλιδρομίου) και αν τύχει να περάσουμε από κει, ‘’εκεί
θα είναι να ουμε’’...
Αυτό ήταν, έπρεπε να πάμε. Το Green door όμως
είχε 5 κατοστάρικα είσοδο το κεφάλι! Αδειάζουμε τσέπες και πορτοφόλια κι
αρχίζουμε να μετράμε δεκάρικα κατοστάρικα – ότι είχαμε.. και μάταια προσπαθούμε
να τα βγάλουμε στο χιλιάρικο μπας και
μπορέσουμε να μπούμε στο εν λόγω μπαρο-κλάμπ.
Εκείνη τη στιγμή ένας ζητιάνος –
ίσως χρήστης ουσιών– φτάνει στο τραπέζι
μας ‘ κορίτσια μήπως περισσεύει κάνα κατοστάρικο..?’ Μες την αναταραχή, την εφηβική καψούρα και
την αγωνία, τη φίλη μου την πιάνει νευρικό γέλιο στιγμιαία .. ‘’δεν είναι
αστείο ρε κορίτσια…’’ Σπεύσαμε
λοιπόν να του εξηγήσουμε, πως… κι εμείς
εκείνη την ώρα τα μετράγαμε και δεν μας βγαίνανε, και χίλια συγνώμη για το
γέλιο ήταν νευρικό, κτλ κτλ. Ο ζητιάνος
ευαισθητοποιήθηκε, βάζει το χέρι στην τσέπη κι αφήνει ένα χάρτινο κατοστάρικο… ’’πάρτε
αυτά από μένα’’ ‘’ΤΙ ΚΑΝΕΙΣ;;;’’ φωνάζουμε και οι δύο, ‘’πάρ’το, δεν
χρειάζεται, σε παρακαλώ..!!’’ ‘’ όχι,
όχι , κρατήστε το’’ είπε φεύγοντας ‘’εγώ
θα γυρίσω, θα ζητήσω, θα βρω, ενω εσείς…’’ Σιωπη. Παγωμάρα. Σταμάτησε ο χρόνος για λίγο. .. Μέχρι να
συνειδητοποιήσουμε τι είχε συμβεί είχε χαθεί από τα μάτια μας… μάταια όταν λίγο
συνήλθαμε ψάχναμε να τον βρούμε στην πλατεία να του δώσουμε το κατοστάρικο, κι
αυτό και άλλα τόσα, κι άλλα τόσα. Άλλωστε δεν τα χρειαζόμασταν πια. Το Green door ξαφνικά
είχε γίνει πολύ ανούσιος στόχος, πολύ ρηχός, ανήκε στο παρελθόν, τότε που
ήμασταν παιδιά.. τότε που ο Κ. και ο κάθε Κ. μπορούσαν να επισκιάσουν τα πάντα
γύρω μας. Μέσα σε λίγα λεπτά άλλαξε ο
κόσμος και το σαββατόβραδο πήρε άλλο νόημα και πυροδότησε άλλου είδους
συζητήσεις μεταξύ μας. Ντραπήκαμε, και
ταυτόχρονα θαυμάσαμε αυτόν τον Άνθρωπο.
2013. Η Ελλάδα της κρίσης.
Πολλοί οι ζητιάνοι, πολλοί οι
άστεγοι, πολλοί οι άνθρωποι που παλεύουν να ζήσουν αξιοπρεπώς, άπειροι αυτοί
που ζουν με λιγότερα από αυτά που ζούσαν πριν..
ο καθένας στο βεληνεκές του. Όλοι
ριγμένοι νιώθουμε. Τα αφεντικά
παραπονιούνται στους υπαλλήλους , οι υπάλληλοι στο σκύλο τους, ο σκύλος στην
ουρά του και ούτω καθ’ εξής. Όλοι ριγμένοι κι αδικημένοι νιώθουμε. Άλλος δεν
έχει να φάει άλλος δεν έχει να πάει στις Μπαχάμες αλλά ο δεύτερος τείνει καμιά
φορά να παραπονιέται ακόμη και περισσότερο από τον πρώτο. Ίσως γιατί γι αυτόν
έπρεπε να κάνει μια εξαίρεση η κρίση,
όλοι οι άλλοι ας πνιγούνε, κάτι θα έκαναν λάθος.. οι άλλοι.
Και μέσα σε όλο αυτό
το χαμό της ανέχειας – όπως κι αν την εννοεί κανείς- έρχεται στη μνήμη μου ο ζητιάνος του 1996. Ο Αγνός,
ο ανθρωπιστής, ο ανώτερος, ο έχων 2 χιτώνες δίνει τον
έναν, ο ένας για όλους και όλοι για
έναν, αυτός που με μια αυθόρμητη πράξη του δίδαξε πώς η ζωή θα γινόταν ομορφότερη,
πιο δίκαιη και λιγότερο γκρινιάρα , πώς καμιά φορά τα πράγματα είναι απλά, και
είναι στο χέρι μας , ναι , στο χέρι μας όχι στην τσέπη μας. Όχι πια στην τσέπη
μας, εκεί δεν ήταν ποτέ.
Εριφύλη Δαφέρμου 8.12.13
Κυριακή 15 Δεκεμβρίου 2013
Νόαμ Τσόμσκι: Ελευθερία και γλώσσα
Νόαμ Τσόμσκι: Ελευθερία και γλώσσα
13:55, 15 Δεκ 2013 | tvxsteamtvxs.gr/node/145227
Όταν προσκλήθηκα να μιλήσω πάνω στο θέμα «ελευθερία και γλώσσα», απόρησα και ταυτόχρονα κεντρίστηκε η περιέργειά μου. Το μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής μου ζωής έχει αφιερωθεί στη μελέτη της γλώσσας. Δεν θα ήταν δύσκολο να βρω κάποιο θέμα να πραγματευτώ σ’ αυτό τον τομέα. Επίσης, υπάρχουν πολλά να ειπωθούν για τα προβλήματα ελευθερίας και απελευθέρωσης, όπως παρουσιάζονται σε εμάς και σε άλλους, στα μέσα του 20ού αιώνα. Εκείνο που δημιουργεί τη δυσκολία στον τίτλο αυτής της διάλεξης είναι ο συμπλεκτικός σύνδεσμος. Με ποιο τρόπο συνδέονται η ελευθερία και η γλώσσα; (…)
Αναζητώντας ένα σημείο εκκίνησης, στρέφεται κανείς αβίαστα σε μια περίοδο της ιστορίας της δυτικής σκέψης κατά την οποία πιστευόταν ότι «η σκέψη που καθιστούσε την ελευθερία το όλον και την ουσία της φιλοσοφίας χειραφέτησε το ανθρώπινο πνεύμα σε όλες του τις σχέσεις και [...] προσέδωσε στην επιστήμη, σε όλες της τις διαστάσεις, πιο ισχυρό αναπροσανατολισμό από οποιαδήποτε άλλη προηγούμενη επανάσταση». Η λέξη «επανάσταση» φέρει πολλαπλούς συνειρμούς σ’ αυτό το απόσπασμα, γιατί ο Σέλινγκ διακηρύσσει επίσης ότι «ο άνθρωπος γεννιέται για να ενεργεί και όχι για να στοχάζεται»· όταν μάλιστα γράφει ότι «έχει έρθει ο καιρός να διαλαλήσουμε σε μια πιο μεγαλόψυχη ανθρωπότητα την ελευθερία του πνεύματος και δεν μπορούμε πλέον να υπομένουμε τις δακρύβρεκτες εκδηλώσεις θλίψης των ανθρώπων για τις χαμένες τους αλυσίδες», ακούμε την ηχώ της ελευθεριακής σκέψης και των επαναστατικών πράξεων του υστέρου 18ου αιώνα. Ο Σέλινγκ γράφει ότι «η αρχή και το τέλος όλης της φιλοσοφίας είναι η Ελευθερία». Αυτές οι λέξεις επενδύονται με νόημα και αποφασιστικότητα σε μια εποχή κατά την οποία οι άνθρωποι αγωνίζονται να αποτινάξουν τις αλυσίδες τους, να αντισταθούν στην εξουσία που έχει χάσει την ικανότητά της να διεκδικεί νομιμοποίηση, να οικοδομήσουν πιο ανθρώπινους και πιο δημοκρατικούς κοινωνικούς θεσμούς. Σ’ αυτή την εποχή πρέπει να οδηγηθεί ο φιλόσοφος για να εντρυφήσει στο χαρακτήρα της ανθρώπινης ελευθερίας και των ορίων της και ίσως να συμπεράνει, μαζί με τον Σέλινγκ, ότι όσον αφορά το ανθρώπινο εγώ, «η ουσία του είναι η ελευθερία»· όσον αφορά τη φιλοσοφία, «το αποκορύφωμα του μεγαλείου της φιλοσοφίας συνίσταται ακριβώς σ’ αυτό, ότι επενδύει τα πάντα στην ανθρώπινη ελευθερία».
Ζούμε πάλι σε μια τέτοια εποχή. Επαναστατικός αναβρασμός σαρώνει τον αποκαλούμενο Τρίτο Κόσμο ξυπνώντας τεράστιες μάζες από το λήθαργο και τη συναίνεση με την παραδοσιακή εξουσία. Υπάρχουν εκείνοι που αντιλαμβάνονται ότι οι βιομηχανικές κοινωνίες είναι ώριμες για επαναστατική αλλαγή — και δεν αναφέρομαι μόνο στους εκπροσώπους της Νέας Αριστεράς.
Η απειλή της επαναστατικής αλλαγής προκαλεί καταστολή και αντίδραση. Τα σημάδια της είναι ορατά, με διάφορες μορφές, στη Γαλλία, στη Σοβιετική Ένωση, στις ΗΠΑ — και όχι λιγότερο στην πόλη όπου συναντιόμαστε. Είναι λοιπόν φυσικό ότι πρέπει να μελετήσουμε θεωρητικά τα προβλήματα της ανθρώπινης ελευθερίας και να στραφούμε με ενδιαφέρον και βαθιά προσοχή στη σκέψη μιας πρωιμότερης περιόδου, όταν οι αρχαϊκοί κοινωνικοί θεσμοί υποβάλλονταν σε κριτική ανάλυση και σε διαρκή επίθεση. Είναι φυσικό και ορθό, στο βαθμό όμως που έχουμε κατά νου την προειδοποίηση του Σέλινγκ ότι ο άνθρωπος γεννιέται όχι απλώς για να στοχάζεται αλλά και για να δρα.
Μια από τις πιο πρώιμες και πιο αξιοθαύμαστες έρευνες του 18ου αιώνα για την ελευθερία και τη δουλεία είναι Η πραγματεία περί της καταγωγής και των θεμελίων της ανισότητας ανάμεσα στους ανθρώπους του Ρουσό (1775), μια επαναστατική πραγματεία κατά πολλούς τρόπους. Σ’ αυτήν ο Ρουσό επιδιώκει να «εκθέσει την προέλευση και την πορεία της ανισότητας, την εδραίωση και την κατάχρηση προνομίων των πολιτικών κοινωνιών, στο βαθμό που αυτά τα πράγματα μπορούν να συναχθούν από τη φύση του ανθρώπου μόνο με το φως της σκέψης». Τα συμπεράσματά του ήταν αρκετά σκανδαλιστικά, ώστε οι κριτές του διαγωνισμού για το βραβείο της Ακαδημίας της Ντιζόν, στους οποίους υποβλήθηκε αρχικά το έργο, αρνήθηκαν να ακούσουν το κείμενο μέχρι τέλους. Σ’ αυτό ο Ρουσό αμφισβητεί τη νομιμοποίηση σχεδόν όλων των κοινωνικών θεσμών, όπως επίσης τον ατομικό έλεγχο της ιδιοκτησίας και του πλούτου. Υπάρχουν «σφετερισμοί [...] που ήταν θεμελιωμένοι σε ένα δίκαιο πρόσκαιρο και καταχρηστικό και μην έχοντας κερδίσει παρά με τη χρήση βίας, η βία μπορούσε να τους στερήσει [των πλουσίων] τα αγαθά, χωρίς να έχουν λόγο για παράπονα». Ούτε εκείνοι που πλούτισαν μόνο με την επιδεξιότητά τους μπορούν να θεμελιώσουν την ιδιοκτησία τους «πάνω σε καλύτερους τίτλους». Έναντι αυτού του ισχυρισμού τους θα μπορούσε κάποιος να προβάλει την ένσταση: «Δεν ξέρεις ότι πλήθος από τα αδέλφια σου πεθαίνουν ή υποφέρουν από την έλλειψη αυτών που περισσεύουν σε σένα και πως θα σου χρειαζόταν επείγουσα και ομόθυμη συναίνεση όλου του ανθρώπινου γένους για να οικειοποιηθείς από τον κοινό επιούσιο ό,τι βρίσκεται πέρα από τον δικό σου;»
Είναι αντίθετο στο νόμο της φύσης «μια χούφτα άνθρωποι να κολυμπούν σε περίσσια αγαθά, τη στιγμή που το πλήθος των πεινασμέ- νων στερείται τα απολύτως απαραίτητα».
Ο Ρουσό υποστηρίζει ότι η κοινωνία των πολιτών μετά βίας είναι κάτι περισσότερο από μια συνωμοσία των πλουσίων για να εξασφαλίσουν τη λεία τους. Υποκριτικά οι πλούσιοι καλούν τους γείτονες τους λέγοντας «να θεσπίσουμε κανονισμούς δικαιοσύνης και ειρήνης με τους οποίους να είναι όλοι υποχρεωμένοι να συμμορφώνονται, χωρίς καμιά εξαίρεση, που να διορθώνουν κατά κάποιον τρόπο τις ιδιοτροπίες της τύχης, υποτάσσοντας εξίσου τον δυνατό και τον αδύνατο σε αμοιβαίες υποχρεώσεις» - νόμους δηλαδή που, όπως θα πει ο Ανατόλ Φρανς, με όλη τους τη σοβαρότητα αρνούνται στους πλούσιους και στους φτωχούς εξίσου το δικαίωμα να κοιμούνται τη νύχτα κάτω από μια γέφυρα. Με τέτοια επιχειρήματα ξελογιάστηκαν οι φτωχοί και οι κοινωνικά αδύναμοι: «Όλοι έτρεξαν προς τα δεσμά τους πιστεύοντας πως εξασφάλισαν την ελευθερία τους [...]» Συνεπώς, κοινωνία και νόμοι «πρόσθεσαν νέες δυσκολίες στον αδύναμο και νέες δυνάμεις στον πλούσιο, κατάστρεψαν ανεπανόρθωτα τη φυσική ελευθερία, στεριώσανε για πάντα το νόμο της ιδιοκτησίας και της ανισότητας, κι έναν επιδέξιο σφετερισμό τον έκαναν ανέκκλητο δικαίωμα, και για το συμφέρον μερικών φιλόδοξων υποδούλωσαν για πάντα όλο το ανθρώπινο γένος στη δουλειά, στη σκλαβιά και τη δυστυχία». Οι κυβερνήσεις έχουν την τάση, αναπόφευκτα, να ασκούν αυθαίρετη εξουσία, «που είναι ο εκφυλισμός και το οριακό τους σημείο». Αυτή η εξουσία «είναι από τη φύση της παράνομη» και οι νέες επαναστάσεις πρέπει
να διαλύσουν εντελώς την κυβέρνηση ή [να] την οδηγήσουν στο δρόμο της νόμιμης συγκρότησής της [...]. Η εξέγερση που έχει ως αποτέλεσμα το φόνο ή την εκθρόνιση ενός ηγεμόνα είναι μια πράξη το ίδιο νόμιμη με εκείνο που ο ίδιος έκανε πρωτύτερα διαφεντεύοντας τη ζωή και το βιος των υπηκόων του. Η βία και μόνο τον στήριζε, η βία και μόνο αυτή τον ανατρέπει.
Στη σημερινή συγκυρία το ενδιαφέρον είναι ότι ο δρόμος που ακολουθεί ο Ρουσό για να φτάσει σ’ αυτά τα συμπεράσματα «μόνο με το φως της σκέψης» αρχίζει με τις ιδέες του για τη φύση του ανθρώπου. Θέλει να δει τον άνθρωπο «όπως τον έχει πλάσει η φύση». Από τη φύση του ανθρώπου λοιπόν πρέπει να συναχθούν οι αρχές του φυσικού δικαιώματος και τα θεμέλια της κοινωνικής ύπαρξης.
Η ίδια η μελέτη του αρχικού ανθρώπου, των πραγματικών αναγκών του και των θεμελιωδών αρχών που διέπουν τις υποχρεώσεις του είναι επίσης το μόνο αποτελεσματικό μέσο που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει κανείς για να ξεπεράσει το πλήθος των δυσχερείων που παρουσιάζονται γύρω από την προέλευση της πνευματικής ανισότητας, την πραγματική βάση του πολιτικού σώματος, τα αμοιβαία δικαιώματα των μελών του και γΰρω από χίλια δυο άλλα παρόμοια ζητήματα τόσο σημαντικά όσο και αδιευκρίνιστα.
Για να καθορίσει τη φύση του ανθρώπου, ο Ρουσό προχωρεί στη σύγκριση ανθρώπου και ζώου. Ο άνθρωπος είναι «ευφυής, ελεύθερος... το μόνο ζώο προικισμένο με λογικό». Τα ζώα είναι «στερημένα από διάνοια και ελευθερία».
Το κάθε ζώο το βλέπω σαν μια έξυπνη μηχανή, στην οποία η φύση έδωσε αισθήσεις για να ενεργοποιείται μόνη της και να διασφαλίζει τον εαυτό της, ως ένα σημείο, από οτιδήποτε τείνει να την καταστρέψει ή να την απορρυθμίσει. Διακρίνω τα ίδια ακριβώς στην ανθρώπινη μηχανή, με τη μόνη διαφορά ότι στις λειτουργίες του ζώου η φύση τα κάνει όλα, ενώ ο άνθρωπος συμμετέχει στις δικές του σαν ελεύθερος παράγων. Το ένα επιλέγει ή απορρίπτει από ένστικτο και ο άλλος με μια ελεύθερη πράξη. Πράγμα που, από τη μια, κάνει το ζώο να μην μπορεί να απομακρυνθεί από τον κανόνα που του έχει προκαθοριστεί, ακόμα κι αν αυτό θα ήταν για το καλό του, και, από την άλλη, κάνει τον άνθρωπο να απομακρύνεται συχνά ζημιώνοντας τον εαυτό του [...] Δεν είναι άρα τόσο η αντίληψη αυτό που αποτελεί την ειδοποιό διαφορά μεταξύ ζώων και ανθρώπου, όσο το προσόν του ελεύθερου παράγοντα που διαθέτει ο τελευταίος. Η φύση έχει πρώτη το λόγο σε κάθε έμβιο ον, και το ζώο υπακούει. Ο άνθρωπος νιώθει το ίδιο, έχει όμως συναίσθηση ότι είναι ελεύθερος να συμφωνήσει ή να αντισταθεί. Και η πνευματικότητά του φαίνεται περισσότερο στη συναίσθηση αυτής της ελευθερίας. Γιατί η φυσική επιστήμη εξηγεί, κατά κάποιον τρόπο, το μηχανισμό των αισθήσεων και το σχηματισμό των ιδεών, αλλά στη δύναμη της βούλησης ή μάλλον της εκλογής, και στη συναίσθηση αυτής της δύναμης, δε βρίσκουμε παρά πράξεις καθαρά πνευματικές, που δεν εξηγούνται καθόλου με τους νόμους της μηχανικής.
Έτσι, η ουσία της ανθρώπινης φύσης είναι η ελευθερία του ανθρώπου και η συνείδηση της ελευθερίας του. Και ο Ρουσό μπορεί να υποστηρίξει ότι «οι νομοθέτες οι οποίοι αποφάνθηκαν βαρύγδουπα ότι το παιδί ενός σκλάβου θα γεννιέται σκλάβος, αποφάσισαν, με άλλα λόγια, πως ένας άνθρωπος δε θα γεννιέται άνθρωπος».
Σοφιστές πολιτικοί και διανοούμενοι αναζητούν τρόπους να κρύψουν το γεγονός ότι η ουσιώδης και καθοριστική ιδιότητα του ανθρώπου είναι η ελευθερία του και «αποδίδουν στους ανθρώπους μια φυσική ροπή προς τη δουλεία, κρίνοντας από την καρτερικότητα με την οποία οι γύρω τους αντιμετωπίζουν τη σκλαβιά τους. Δίχως να σκεφτούν ότι με την ελευθερία συμβαίνει ό,τι και με την αθωότητα και την αρετή, που την αξία τους δεν τη νιώθουμε παρά όσο τις χαιρόμαστε, και που η γεύση τους χάνεται ευθύς μόλις τις χάσουμε». Αντιθέτως, ο Ρουσό ρωτά ρητορικά «αν, αφού η ελευθερία είναι η ευγενέστερη αρετή του ανθρώπου, αυτός δεν υποβαθμίζει τον εαυτό του, δεν τοποθετείται στο επίπεδο του ζώου, που είναι υποδουλωμένο στο ένστικτο, δεν προσβάλλει μάλιστα το δημιουργό του, όταν απαρνείται δίχως δισταγμό το πολυτιμότερο από τα χαρίσματά του, όταν υποχωρεί και διαπράττει όλα όσα αυτός του απαγορεύει, για να γίνει αρεστός σε έναν αφέντη σκληρό και άμυαλο» — ένα ερώτημα που έχει τεθεί, με παρόμοιους όρους, από πολλούς σχετικά με την αντίσταση στην αμερικανική υποχρεωτική στράτευση τα τελευταία χρόνια και από πολλούς άλλους που αρχίζουν να συνέρχονται από την καταστροφή του δυτικού πολιτισμού του 20ού αιώνα, η οποία επιβεβαίωσε τόσο τραγικά την εκτίμηση του Ρουσό:
Από εδώ προήλθαν οι εθνικοί πόλεμοι, οι μάχες, οι φόνοι, τα αντίποινα που προξενούν τη φρίκη και πληγώνουν τη λογική, και όλες αυτές οι φρικτές προκαταλήψεις που τοποθετούν σε επίπεδο αρετής την τιμή του να χύνεις ανθρώπινο αίμα. Οι εντιμότεροι άνθρωποι έμαθαν να περιλαμβάνουν ανάμεσα στα καθήκοντά τους την υποχρέωση να σφάζουν τους ομοίους τους. Τέλος, βλέπουμε τους ανθρώπους να αλληλοσφάζονται κατά χιλιάδες χωρίς να ξέρουν το γιατί. Και γίνονταν περισσότεροι φόνοι σε μια μόνο μέρα μάχης και περισσότερες φρικαλεότητες στην κατάληψη μιας πόλης απ’ ό,τι κατά τη φυσική κατάσταση στη διάρκεια αιώνων πάνω σε όλη την επιφάνεια της γης.
Την απόδειξη του πιστεύω του ότι ο αγώνας για ελευθερία είναι ουσιώδες ανθρώπινο χαρακτηριστικό, ότι η αξία της ελευθερίας γίνεται αντιληπτή μόνο όσο είναι κανείς ελεύθερος, ο Ρουσό τη βλέπει στα «θαύματα που κάνουν όλοι οι ελεύθεροι άνθρωποι για να φυλάξουν τον εαυτό τους από την καταπίεση». Πράγματι, αυτοί που έχουν εγκαταλείψει της ζωή του ελεύθερου ανθρώπου
δεν παύουν να καυχιούνται για την ηρεμία και την ξεκούραση που απολαμβάνουν μέσα στα δεσμά τους [...]. Όταν όμως βλέπω τους άλλους να θυσιάζουν τις χαρές, την ξεκούραση, τα πλούτη, τη δύναμη και την ίδια τη ζωή τους, για να διατηρήσουν μόνο αυτό το αγαθό, το τόσο περιφρονημένο απ’ αυτούς που το έχασαν, όταν βλέπω ζώα, που γεννήθηκαν ελεύθερα και απεχθάνονται την υποταγή, να σπάνε τα κεφάλια τους στα σίδερα της φυλακής τους, όταν βλέπω τα πλήθη των αγρίων ολόγυμνα να περιφρονούν τις ευρωπαϊκές ηδονές και να αψηφούν την πείνα, τη φωτιά, το όπλο και το θάνατο, μόνο και μόνο για να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους, νιώθω πως δεν ταιριάζει σε σκλάβους να κρίνουν την ελευθερία.
Παρόμοιες, κατά το μάλλον, σκέψεις εξέφρασε ο Καντ σαράντα χρόνια αργότερα. Δεν μπορεί, λέει, να δεχτεί την υπόθεση ότι ορισμένοι άνθρωποι «δεν είναι ώριμοι για την ελευθερία», παραδείγματος χάρη, οι δουλοπάροικοι ενός γαιοκτήμονα.
Αν δεχτεί κανείς αυτή την υπόθεση, η ελευθερία δεν πρόκειται να επιτευχθεί ποτέ· διότι δεν μπορεί κανείς να γίνει ώριμος για την ελευθερία χωρίς να την έχει αποκτήσει ήδη· πρέπει να είναι ελεύθερος για να μάθει πώς να κάνει χρήση των δυνάμεών του ελεύθερα και ωφέλιμα. Οι πρώτες απόπειρες σίγουρα θα είναι κτηνώδεις και θα οδηγήσουν σε μια κατάσταση πραγμάτων πιο οδυνηρή και επικίνδυνη από όσο η προηγούμενη κατάσταση, όπου βρισκόταν υπό την κυριαρχία αλλά και την προστασία μιας εξωτερικής εξουσίας. Ωστόσο, κάποιος μπορεί να αποκτήσει λογική σκέψη μόνο μέσα από τις εμπειρίες του και πρέπει να είναι ελεύθερος ώστε να αναλαμβάνει την ευθύνη γι’ αυτές [...]. Η αποδοχή της αρχής ότι η ελευθερία είναι ανάξια για εκείνους που βρίσκονται υπό τον έλεγχο κάποιου άλλου και ότι κάποιος έχει το δικαίωμα να τους την αρνείται για πάντα αποτελεί παραβίαση των δικαιωμάτων του ίδιου του Θεού, που έχει δημιουργήσει τον άνθρωπο ως ελεύθερο ον.
Η ανωτέρω επισήμανση είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα λόγω των συμφραζομένων της. Ο Καντ υπερασπιζόταν τη Γαλλική επανάσταση, κατά τη διάρκεια της Τρομοκρατίας, εναντίον εκείνων που ισχυρίζονταν ότι η επανάσταση φανέρωσε πως οι μάζες ήταν ανέτοιμες για το προνόμιο της ελευθερίας. Οι επισημάνσεις του Καντ έχουν σημασία και στη σημερινή εποχή. Κανένας λογικός άνθρωπος δεν αποδέχεται τη βία και την τρομοκρατία. Ιδίως την τρομοκρατία ενός μετεπαναστατικοΰ κράτους, το οποίο έχει περιέλθει στα χέρια μιας αδυσώπητης απολυταρχίας, που επανειλημμένως έχει φτάσει σε απερίγραπτα επίπεδα θηριωδίας. Ωστόσο κανένα άτομο που διαθέτει κατανόηση ή ανθρωπιά δεν θα καταδικάσει πολΰ γρήγορα τη βία που παρατηρείται συχνά όταν μάζες επί μακρόν υπόδουλες ξεσηκώνονται κατά των καταπιεστών τους ή κάνουν τα πρώτα βήματα προς την ελευθερία και την κοινωνική ανόρθωση.
Επιτρέψτε μου όμως να επανέλθω στην επιχειρηματολογία τού Ρουσό εναντίον της νομιμοποίησης της κατεστημένης εξουσίας, είτε πρόκειται για εξουσία πολιτική είτε για εξουσία του πλούτου. Είναι εντυπωσιακό ότι η επιχειρηματολογία του μέχρις εδώ ακολουθεί το οικείο καρτεσιανό πρότυπο. Μόνο ο άνθρωπος ξεπερνά τους περιορισμούς της φύσης- το ζώο, από την άλλη, είναι απλώς μια έξυπνη μηχανή, η λειτουργία της οποίας διέπεται από τον φυσικό νόμο. Η ελευθερία του ανθρώπου και η συνείδηση που έχει γι’ αυτήν τον διαχωρίζει από το ζώο-μηχανή. Οι αρχές της μηχανικής εξήγησης δεν είναι ικανές να αιτιολογήσουν αυτές τις ανθρώπινες ιδιότητες, αν και μπορούν να αιτιολογήσουν την αίσθηση, ακόμη και το συνδυασμό των ιδεών βάσει των οποίων «ο άνθρωπος διαφέρει από το ζώο μόνο κατά το βαθμό».
Για τον Ντεκάρτ και τους οπαδούς του, όπως ο [Γάλλος φιλόσοφος και ιστορικός του 17ου αιώνα Ζερό ντε] Κορντεμουά, το μόνο σίγουρο σημάδι ότι ένας άλλος οργανισμός έχει διάνοια, και άρα υπερβαίνει τα όρια της μηχανικής εξήγησης, είναι η χρήση της γλώσσας με τον φυσικό, δημιουργικό ανθρώπινο τρόπο, που είναι ελεύθερος από τον έλεγχο αναγνωρίσιμων ερεθισμάτων, καινοτόμος και πρωτότυπος, προσφυής στις καταστάσεις, συνεκτικός και γενεσιουργός νέων σκέψεων και ιδεών μέσα στο μυαλό μας. Για τους καρτεσιανούς γίνεται φανερό ότι, λόγω της ικανότητας ενδοσκόπησης, κάθε άνθρωπος διαθέτει διάνοια, μια ιδιότητα η ουσία της οποίας είναι η σκέψη· η δημιουργική χρήση της γλώσσας αντανακλά αυτή την ελευθερία σκέψης και αντίληψης. Όταν έχουμε ενδείξεις ότι και κάποιος άλλος οργανισμός χρησιμοποιεί τη γλώσσα με ελεύθερο και δημιουργικό τρόπο, ωθούμαστε να του αποδώσουμε διανοητική ικανότητα όμοια με τη δική μας. Από παρόμοιες υποθέσεις σχετικά με τους εγγενείς περιορισμούς της μηχανικής εξήγησης, της ανικανότητάς της να ερμηνεύσει την ελευθερία του ανθρώπου και τη συνείδηση αυτής της ελευθερίας, ο Ρουσό προχωρεί και αναπτύσσει την κριτική του προς τους αυταρχικούς θεσμούς, οι οποίοι αρνούνται, ποικιλοτρόπως, στον άνθρωπο το ουσιώδες γι’ αυτόν χαρακτηριστικό της ελευθερίας.
Εάν συνδυάζαμε αυτές τις σκέψεις, θα μπορούσαμε να αναπτύξουμε μια ενδιαφέρουσα σύνδεση ανάμεσα στη γλώσσα και στην ελευθερία. Η γλώσσα, με τις ουσιώδεις ιδιότητές της και τον τρόπο χρήσης της, προσφέρει το βασικό κριτήριο για να καθορίσουμε κατά πόσο ένας άλλος οργανισμός είναι μια ύπαρξη με ανθρώπινο μυαλό και με ανθρώπινη ικανότητα να σκέφτεται ελεύθερα και να εκφράζεται, καθώς και με την ουσιώδη ανθρώπινη ανάγκη για ελευθερία από τους εξωτερικούς καταναγκασμούς μιας καταπιεστικής εξουσίας. Ακόμη, θα μπορούσαμε να κάνουμε την προσπάθεια να προχωρήσουμε από την ενδελεχή έρευνα της γλώσσας και της χρήσης της σε μια βαθύτερη και πιο επακριβή κατανόηση της ανθρώπινης διάνοιας. Κατά την επεξεργασία αυτού του μοντέλου ίσως επιχειρούσα με περαιτέρω να μελετήσουμε άλλες πτυχές της φύσης του ανθρώπου, τις οποίες, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Ρουσό, μπορούμε να συλλάβουμε σωστά αν κατορθώσουμε να αναπτύξουμε θεωρητικά τα θεμέλια μιας ορθολογικής κοινωνικής τάξης πραγμάτων.
Θα επανέλθω σ’ αυτό το ζήτημα, αλλά πρώτα θα ήθελα να παρακολουθήσω περαιτέρω τη σκέψη του Ρουσό γύρω από αυτό το θέμα. Ο Ρουσό, από αρκετές απόψεις, αποκλίνει από την καρτεσιανή παράδοση. Ορίζει ως «ειδικό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους» την ικανότητα «αυτοτελειοποίησης», η οποία «με τη βοήθεια των περιστάσεων, αναπτύσσει διαδοχικά όλες τις άλλες και που σε μας βρίσκεται τόσο στο γένος όσο και μεμονωμένα στο άτομο». Η ικανότητα αυτοτελειοποίησης και τελειοποίησης του ανθρώπινου είδους μέσω της πολιτισμικής μετάδοσης δεν εξετάζεται, απ’ όσο γνωρίζω, με παρόμοιους όρους από τους καρτεσιανούς. Ωστόσο πιστεύω ότι οι επισημάνσεις του Ρουσό θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως μια εξέλιξη της καρτεσιανής παράδοσης σε μια ανεξερεύνητη κατεύθυνση παρά ως άρνηση και απόρριψή της. Δεν υπάρχει ασυμβατότητα στην ιδέα ότι τα περιοριστικά χαρακτηριστικά της διάνοιας αποτελούν τη βάση μιας ιστορικά εξελισσόμενης ανθρώπινης φύσης, η οποία αναπτύσσεται εντός των ορίων που αυτά θέτουν· ή ότι αυτά τα χαρακτηριστικά της διάνοιας δίνουν τη δυνατότητα για αυτοτελειοποίηση· ή ότι, παρέχοντας τη συνείδηση της ελευθερίας, αυτά τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης δίνουν στον άνθρωπο την ευκαιρία να δημιουργήσει κοινωνικές συνθήκες και κοινωνικές μορφές για να μεγιστοποιήσει τις πιθανότητες της ελευθερίας, της ποικιλομορφίας και της ατομικής αυτοπραγμάτωσης. Για να χρησιμοποιήσουμε μια αριθμητική αναλογία, οι ακέραιοι αριθμοί μπορούν να σχηματίσουν ένα άπειρο σύνολο, απλώς γιατί δεν εξαντλούν τους σύμμετρους αριθμούς. Κατ’ αναλογία δεν υπάρχει άρνηση της ικανότητας του ανθρώπου για άπειρη «αυτοτελειοποίηση» όταν υποστηρίζουμε ότι υπάρχουν εγγενείς ιδιότητες του νου που θέτουν όρια στην ανάπτυξή του. Θα υποστήριζα μάλιστα ότι, κατά μία έννοια, αληθεύει το αντίθετο, ότι χωρίς ένα σύστημα τυπικών περιορισμών δεν υπάρχουν δημιουργικές πράξεις· πιο συγκεκριμένα, όταν απουσιάζουν ον εγγενείς και περιοριστικές ιδιότητες του νου, μπορεί να υπάρχει μόνο «διαμόρφωση συμπεριφοράς» και όχι δημιουργικές πράξεις αυτοτελειοποίησης. Επιπλέον, το ενδιαφέρον του Ρουσό για τον επαναστατικό χαρακτήρα της αυτοτελειοποίησης μας επαναφέρει, από μια άλλη οπτική γωνία, στο θέμα για την ανθρώπινη γλώσσα, η οποία θα φαινόταν ως προαπαιτούμενο για μια τέτοια εξέλιξη της κοινωνίας και της κουλτούρας, για μια, σύμφωνα με τον Ρουσό, τελειοποίηση του είδους πέρα από τις πιο υποτυπώδεις μορφές.
Ο Ρουσό θεωρεί ότι «παρ’ όλο που το όργανο του λόγου υπάρχει εκ φύσεως στον άνθρωπο, η ίδια η ομιλία δεν είναι, εντούτοις, φυσική γι’ αυτόν». Και πάλι, δεν βλέπω ασυμβατότητα ανάμεσα στην παρατήρησή του ετούτη και στην κλασική καρτεσιανή άποψη ότι οι εγγενείς ικανότητες είναι «προδιαθεσικές», ικανότητες που μας οδηγούν να παράγουμε ιδέες (ακριβέστερα, έμφυτες ιδέες) με έναν συγκεκριμένο τρόπο υπό δεδομένες συνθήκες εξωτερικού ερεθίσματος, αλλά μας παρέχουν επίσης την ικανότητα να σκεφτόμαστε και χωρίς αυτούς τους εξωτερικούς παράγοντες. Συνεπώς, η γλώσσα επίσης είναι φυσική στον άνθρωπο μόνο κατά έναν συγκεκριμένο τρόπο. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα και, κατά την κρίση μου, άκρως θεμελιώδη άποψη των ορθολογιστών γλωσσολόγων, που έχει αγνοηθεί, σε μεγάλο βαθμό, υπό την επίδραση της εμπειρικής ψυχολογίας από τον 18ο αιώνα και εξής.
Ο Ρουσό πραγματεύεται την προέλευση της γλώσσας αρκετά εκτενώς, παρ’ όλο που ομολογεί ότι δεν είναι ικανός να καταπιαστεί μ’ αυτό το ζήτημα ικανοποιητικά. Έτσι,
αν οι άνθρωποι είχαν ανάγκη από τη λέξη για να μάθουν να σκέπτονται, είχαν ακόμα πιο πολύ ανάγκη να ξέρουν να σκέπτονται για να ανακαλύψουν την τέχνη του λόγου [...]. Έτσι που ελάχιστα μπορούμε να κάνουμε ανεκτούς συσχετισμούς για τη γέννηση της τέχνης αυτής της επικοινωνίας και της πνευματικής ανταλλαγής. Τέχνη ύψιστη, που βρίσκεται ήδη τόσο μακριά από την απαρχή της...
Θεωρεί ότι «οι γενικές ιδέες δε γίνεται να μπουν στο πνεύμα παρά μόνο μέσα από τις λέξεις, και η νόηση τις συλλαμβάνει μόνο με προτάσεις» — γεγονός που εμποδίζει τα ζώα, τα οποία στερούνται λογικού, να σχηματίσουν τέτοιες ιδέες ή ακόμη και να αποκτήσουν «τη δυνατότητα τελειοποίησης που απορρέει από αυτές». Έτσι, δεν μπορεί να κατανοήσει τα μέσα με τα οποία «οι νέοι γραμματολόγοι μας άρχισαν να επεκτείνουν τις ιδέες τους και να γενικεύουν τις λέξεις τους» ή να αναπτύσσουν τα μέσα «για να εκφράσει [η γλώσσα] όλες τις σκέψεις των ανθρώπων»: «τους αριθμούς, τις αφηρημένες λέξεις, τους αορίστους, και όλους τους χρόνους των ρημάτων, τα μόρια, τη σύνταξη, να συνδέσει τις προτάσεις, τους συλλογισμούς και να σχηματίσει την όλη δομή του λόγου». Στοχάζεται τα μεταγενέστερα στάδια της τελειοποίησης του είδους, «όταν οι ιδέες των ανθρώπων άρχισαν να εξαπλώνονται και να πολλαπλασιάζονται και επιτεύχθηκε μεταξύ τους μια πιο στενή επικοινωνία [και] αναζήτησαν περισσότερα σήματα και μια γλώσσα πιο εκτεταμένη». Δυστυχώς όμως, πρέπει να εγκαταλείψει τη «συζήτηση του δύσκολου αυτού προβλήματος. Ποιο ήταν πιο αναγκαίο· από τη συγκροτημένη κοινωνία να πάμε στη θέσπιση της γλώσσας ή από την επινόηση της γλώσσας στη θεμελίωση της κοινωνίας;»
Στη νέα στήλη μας για την Παιδεία, παρουσιάζουμε απόψεις για τον πολιτισμό και την εκπαίδευση καθώς και προτάσεις εναλλακτικής διδασκαλίας στα σχολεία. Μπορείτε να μας στείλετε γνώμες και προτάσεις σας, στο paidia@tvxs.gr.
Οι καρτεσιανοί κόβουν τον γόρδιο δεσμό προϋποθέτοντας την ύπαρξη ενός ειδητικού χαρακτηριστικού, μιας δεύτερης ουσίας, που υπηρετεί αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «δημιουργική αρχή» πλάι στη «μηχανική αρχή» η οποία καθορίζει ολοκληρωτικά τη συμπεριφορά των ζώων. Γι’ αυτούς δεν υπήρχε ανάγκη να εξηγήσουν την προέλευση της γλώσσας στην πορεία της ιστορικής εξέλιξης. Μάλλον η ανθρώπινη διάνοια είναι ποιοτικά διαφορετική: δεν υπάρχει πέρασμα από το σώμα στο μυαλό. Θα ερμηνεύαμε αυτή την ιδέα με τρέχοντες όρους λέγοντας ότι αιφνίδιες, κατά το μάλλον ή ήττον, και δραματικές μεταλλάξεις πιθανώς οδήγησαν σε ιδιότητες της νόησης που, από όσο γνωρίζουμε, είναι μοναδικές στον άνθρωπο, και όπου η κατάκτηση της γλώσσας υπό την ανθρώπινη έννοια είναι ο πιο χαρακτηριστικός δείκτης αυτών των ιδιοτήτων. Εάν αυτό είναι σωστό, τουλάχιστον ως μια πρώτη προσέγγιση των γεγονότων, θα μπορούσε να αναμένεται ότι η μελέτη της γλώσσας προσφέρει μια σφήνα ή ίσως ένα μοντέλο για την έρευνα της ανθρώπινης φύσης, το οποίο θα μπορούσε να μας παράσχει ουσιαστικές πληροφορίες για μια πολύ ευρύτερη θεωρία περί της ανθρώπινης φύσης.
Για να ολοκληρώσω αυτές τις ιστορικές επισημάνσεις, θα ήθελα να στραφώ, όπως έχω κάνει και αλλού, στον Βίλχελμ φον Χούμπολτ, έναν από τους πιο εμπνευσμένους και ενδιαφέροντες διανοητές της εν λόγω περιόδου. Ο Χούμπολτ ήταν ένας από τους πιο βαθυστόχαστους θεωρητικούς της γενικής γλωσσολογίας, αλλά και ένας πρώιμος και σθεναρός υπέρμαχος των ελευθεριακών αξιών. Η βασική έννοια της φιλοσοφίας του είναι η Bildung, με την οποία, όπως το εκφράζει ο Τζ. Γ. Μπάροους, «εννοεί την πληρέστατη, πλουσιότατη και πιο αρμονική ανάπτυξη του ατόμου, της κοινότητας ή της ανθρώπινης φυλής». Η σκέψη του θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως παραδειγματική περίπτωση. Παρ’ όλο που δεν συσχετίζει, από όσο ξέρω, ρητά τις ιδέες του για τη γλώσσα με την ελευθεριακή κοινωνική του σκέψη, υπάρχει κοινό έδαφος από το οποίο αναπτύσσονται, μια αντίληψη περί της ανθρώπινης ελευθερίας που διαποτίζει και τις μεν και τη δε. Το δοκίμιο του Τζον Στιούαρτ Μιλ On Liberty (Περί ελευθερίας) αρχίζει με τη διατύπωση του Χούμπολτ για την «καθοδηγητική αρχή» της σκέψης του: «Η απόλυτη και η ουσιώδης σημασία της ανθρώπινης ανάπτυξης στην πλουσιότατη ποικιλομορφία της». Ο Χούμπολτ κλείνει την κριτική του στο αυταρχικό κράτος λέγοντας: «Ένιωσα τον εαυτό μου να εμψυχώνεται ολοκληρωτικά από ένα βαθύ αίσθημα σεβασμού για την εγγενή αξιοπρέπεια της ανθρώπινης φύσης και για την ελευθερία που ταιριάζει σ’ αυτή την αξιοπρέπεια». Εν συντομία, η αντίληψή του για την ανθρώπινη φύση είναι η εξής:
Ο αληθινός σκοπός του Ανθρώπου, ή αυτό το οποίο περιγράφεται από τα αιώνια και αμετάλλακτα κελεύσματα της λογικής και δεν υποδεικνύεται από ασαφείς και πρόσκαιρες επιθυμίες, είναι η ύψιστη και πιο αρμονική ανάπτυξη των δυνάμεών του σε ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό όλον. Η ελευθερία είναι η πρώτη και αναντικατάστατη συνθήκη την οποία προϋποθέτει η πιθανότητα μιας τέτοιας ανάπτυξης· συνάμα όμως υπάρχει και άλλη μια ουσιώδης προϋπόθεση - η οποία συνδέεται βαθιά με την ελευθερία, είναι αλήθεια —, η διαφορετικότητα των καταστάσεων.
Όπως ο Ρουσό και ο Καντ, θεωρεί ότι
τίποτε δεν ευνοεί τόσο πολύ αυτή την ωριμότητα για ελευθερία όσο η ίδια η ελευθερία. Αυτή η αλήθεια μπορεί ίσως να μην αναγνωρίζεται από εκείνους που έχουν χρησιμοποιήσει τόσο συχνά αυτή την ανωριμότητα ως δικαιολογία για τη συνέχιση της καταπίεσης. Εμένα όμως μου φαίνεται ότι είναι αναμφισβήτητο επακόλουθο της ίδιας της φύσης του ανθρώπου. Η ανικανότητα για ελευθερία μπορεί να προκύπτει μόνο από μια έλλειψη ηθικής και πνευματικής δύναμης· η εξύψωση αυτής της δύναμης είναι ο μόνος τρόπος διόρθωσης αυτής της έλλειψης· αυτό όμως έχει ως προϋπόθεσή του να ασκείται η ηθική και πνευματική δύναμη και αυτή η άσκηση προϋποθέτει την ελευθερία που αφυπνίζει την αυθόρμητη δραστηριότητα. Μόνο που είναι σαφές ότι δεν μπορούμε να πούμε πως δίνεται ελευθερία όταν χαλαρώνουν δεσμά τα οποία δεν είναι αισθητά ως δεσμά από αυτόν που τα φέρει. Όμως, η έλλειψη επίγνωσης όλων των δεσμών που τον καταπιέζουν δεν ισχύει για κανέναν άνθρωπο στη γη - όσο παραμελημένος κι αν είναι από τη φύση και όσο υποβαθμισμένος κι αν είναι από τις περιστάσεις. Ας καταργήσουμε τα δεσμά ένα προς ένα καθώς το αίσθημα της ελευθερίας ξυπνά μέσα στην καρδιά των ανθρώπων, και θα επιταχύνουμε αυτήν τη διαδικασία με κάθε βήμα.
Εκείνοι που δεν το καταλαβαίνουν αυτό «δικαίως είναι ύποπτοι παρανόησης της ανθρώπινης φύσης και της επιθυμίας να μετατρέψουν τους ανθρώπους σε μηχανές».
Ο άνθρωπος είναι ουσιαστικά μια δημιουργική, ερευνητική και αυτοτελειοποιούμενη ύπαρξη: «Έρευνα και δημιουργία - ιδού οι δύο άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφονται, λίγο πολύ, όλες οι ανθρώπινες επιδιώξεις». Μα η ελευθερία της σκέψης και η διαφώτιση δεν προορίζονται μόνο για την αφρόκρεμα. Απηχώντας και πάλι τον Ρουσό ο Χούμπολτ λέει: «Στην ιδέα που αρνείται σε κάθε άνθρωπο το δικαίωμα να είναι άνθρωπος υπάρχει κάτι που υποβαθμίζει την ανθρώπινη φύση». Έτσι, αισθάνεται αισιοδοξία για τα αποτελέσματα της «διάχυσης της επιστημονικής γνώσης μέσω της ελευθερίας και της διαφώτισης» σε όλους. Ωστόσο «το σύνολο της ηθικής καλλιέργειας απορρέει αποκλειστικά και άμεσα από την εσώτερη ζωή της ψυχής και απλώς μπορεί να διεγερθεί στην ανθρώπινη φύση, δεν παράγεται ποτέ από εξωτερικές και τεχνητές επινοήσεις». «Η καλλιέργεια της αντίληψης, όπως κάθε άλλης ικανότητας του ανθρώπου, επιτυγχάνεται γενικά μέσα από τη δική του δραστηριότητα, από τη δική του ευφυΐα ή από τις δικές του μεθόδους χρήσης των ανακαλύψεων που κάνουν άλλοι [...]» Η εκπαίδευση, κατά συνέπεια, πρέπει να παράσχει τις ευκαιρίες για την καταξίωση του εαυτού· μπορεί, στην καλύτερη περίπτωση, να εξασφαλίσει ένα πλούσιο και προκλητικό περιβάλλον για να το εξερευνήσει το άτομο με τον δικό του τρόπο. Αυστηρά μιλώντας, ούτε η γλώσσα είναι δυνατόν να διδαχθεί, παρά μόνο «να ξυπνήσει μέσα στο μυαλό: μπορούμε μόνο να δώσουμε το νήμα κατά μήκος του οποίου θα αναπτυχθεί αφεαυτής». Πιστεύω ότι ο Χούμπολτ θα έβρισκε οικείες πολλές από τις σκέψεις του Ντιούι για την εκπαίδευση. Επίσης, θα εκτιμούσε την πρόσφατη επαναστατική προέκταση τέτοιων ιδεών, παραδείγματος χάρη, από τους ριζοσπάστες καθολικούς της Λατινικής Αμερικής, που ενδιαφέρονται για την «αφύπνιση της συνείδησης», αναφερόμενοι στη «μεταμόρφωση των παθητικών, υπό εκμετάλλευση κατώτερων τάξεων σε συνειδητούς και βασικούς αφέντες της μοίρας τους»11 παρόμοια με τους επαναστάτες του Τρίτου Κόσμου σε άλλα μέρη. Είμαι σίγουρος ότι θα ενέκρινε την κριτική τους για τα σχολεία, που
ασχολούνται περισσότερο με τη μετάδοση της γνώσης απ’ ό,τι με τη δημιουργία κριτικού πνεύματος, μεταξύ άλλων αξιών. Από κοινωνικής απόψεως, τα εκπαιδευτικά συστήματα προσανατολίζονται στη διατήρηση των υπαρχουσών κοινωνικών και οικονομικών δομών αντί της αλλαγής τους.
Ωστόσο το ενδιαφέρον του Χούμπολτ για τον αυθορμητισμό υπερβαίνει τη στενή έννοια της εκπαιδευτικής πρακτικής. Θίγει επίσης το ζήτημα της εργασίας και της εκμετάλλευσης. Οι επισημάνσεις που παρέθεσα πιο πάνω για την καλλιέργεια της αντίληψης μέσω της αυθόρμητης δράσης συνεχίζονται ως εξής:
[...] ο άνθρωπος δεν θεωρεί ποτέ τόσο πολύ δικό του αυτό που κατέχει όσο αυτό που φτιάχνει· ο εργάτης που φροντίζει ένα περιβόλι είναι, με την πιο βαθιά έννοια, ο ιδιοκτήτης του και όχι ο αδιάφορος ηδονιστής που απολαμβάνει τους καρπούς του. Με αυτό κατά νου, φαίνεται σαν να μπορούν όλοι οι χωρικοί και οι βιοτέχνες να ανυψωθούν σε καλλιτέχνες· δηλαδή σε ανθρώπους που αγαπούν τη δουλειά τους μόνο γι’ αυτό που είναι, τη βελτιώνουν με τη δική τους αποκλειστικά πλαστική ικανότητα και επινοητική επιδεξιότητα και συνεπώς καλλιεργούν τη διάνοιά τους, εξευγενίζουν το χαρακτήρα τους. και εξυψώνουν και τελειοποιούν τις απολαύσεις τους. Έτσι η ανθρωπότητα θα μπορούσε να εξευγενιστεί από τα ίδια ακριβώς πράγματα που τώρα τόσο την ευτελίζουν [...]. Ακόμη και έτσι όμως, η ελευθερία παραμένει αναμφίβολα η αναντικατάστατη συνθήκη, χωρίς την οποία ακόμη και οι επιδιώξεις οι πιο οικείες στην ανθρώπινη φύση δεν θα μπορέσουν ποτέ να δημιουργήσουν τέτοιες σωτήριες επιρροές. Ό,τι δεν ξεπηδά από την ελεύθερη επιλογή του ανθρώπου, ή είναι απλώς αποτέλεσμα ορμήνιας και καθοδήγησης, δεν εισέρχεται στην ίδια του την ύπαρξη, αλλά παραμένει ξένο προς την αληθινή του φύση· δεν το κάνει με πραγματική ανθρώπινη ενεργητικότητα, αλλά μόνο με μηχανική ακρίβεια.
Εάν ένας άνθρωπος ενεργεί με καθαρά μηχανικό τρόπο, αντιδρώντας σε εξωτερικές απαιτήσεις ή οδηγίες παρά με τρόπους που καθορίζονται από τα δικά του ενδιαφέροντα, ενεργητικότητα και δύναμη, «μπορεί να θαυμάζουμε αυτό που φτιάχνει, αλλά απεχθανόμαστε αυτό που είναι» .
Βάσει αυτών των αντιλήψεων θεμελιώνει ο Χούμπολτ τις ιδέες του για το ρόλο του κράτους, το οποίο έχει την τάση να «κάνει τον άνθρωπο εργαλείο για να υπηρετεί τους δικούς του αυθαίρετους σκοπούς, παραγνωρίζοντας τους ατομικούς σκοπούς». Η θεωρητική του προσέγγιση είναι κλασικά φιλελεύθερη και εναντιώνεται σθεναρά σε όλες, πλην ελαχίστων, τις μορφές κρατικής παρέμβασης στην προσωπική ή στην κοινωνική ζωή.
Γράφοντας στη δεκαετία του 1790 ο Χούμπολτ δεν είχε γνώση των μορφών που θα έπαιρνε ο βιομηχανικός καπιταλισμός. Γι’ αυτό και δεν ανησυχούσε έκδηλα για τους κινδύνους της ιδιωτικής εξουσίας.
Όταν σκεφτόμαστε (κρατώντας ακόμα τη θεωρία διαχωρισμένη από την πρακτική) ότι η επιρροή ενός ατόμου μειώνεται και παρακμάζει από τον ανταγωνισμό, την απώλεια τύχης, ακόμη και από το θάνατο· και ότι κανένα από αυτά τα ενδεχόμενα δεν ισχύει για το κράτος· εμμένουμε και πάλι στην αρχή ότι το κράτος δεν πρέπει να αναμιγνύεται σε οτιδήποτε δεν αφορά αποκλειστικά την ασφάλεια [...]
Μιλά για την ουσιαστική ισότητα των ιδιωτών πολιτών και βεβαίως δεν έχει ιδέα για τους τρόπους με τους οποίους θα κατέληγε να ερμηνεύεται η έννοια «ιδιώτης» στην εποχή του σύγχρονου καπιταλισμού. Δεν πρόβλεψε ότι η «δημοκρατία με το απόφθεγμά της περί ισότητας όλων των πολιτών έναντι του νόμου και ο φιλελευθερισμός με το δικαίωμα του ανθρώπου επί τον εαυτού τον[θα] τσακίζονταν μέσα στις πραγματικότητες της καπιταλιστικής οικονομίας»15. Δεν πρόβλεψε ότι σε μια αρπακτική καπιταλιστική οικονομία η κρατική παρέμβαση θα ήταν απόλυτα αναγκαία για τη διατήρηση της ανθρώπινης ύπαρξης και την αποτροπή της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος — μιλώ αισιόδοξα. Αν μη τι άλλο, όπως είχε επισημάνει ο Καρλ Πολάνιι, η αυτορρυθμιζόμενη αγορά «δεν θα μπορούσε να υπάρχει ούτε λεπτό χωρίς την εξουδετέρωση της ανθρώπινης και φυσικής ουσίας της κοινωνίας· θα κατέστρεφε βιολογικά τον άνθρωπο και θα μεταμόρφωνε το περιβάλλον του σε αγριότοπο» . Ο Χούμπολτ δεν πρόβλεψε τις συνέπειες του εμπορευματικού χαρακτήρα της εργασίας, του δόγματος (με τα λόγια του Πολάνιι) ότι «δεν ανήκει στο εμπόρευμα η απόφαση πού θα πρέπει να πουληθεί, για ποιο σκοπό να χρησιμοποιηθεί, με ποια τιμή να αλλάξει χέρια και με ποιο τρόπο να καταναλωθεί ή να καταστραφεί». Το εμπόρευμα όμως, στην προκειμένη περίπτωση, είναι η ανθρώπινη ζωή και άρα η κοινωνική προστασία ήταν στοιχειωδώς αναγκαία για να περιοριστούν οι παράλογες και καταστροφικές λειτουργίες της κλασικής ελεύθερης αγοράς. Ούτε κατανοούσε ο Χούμπολτ ότι οι καπιταλιστικές οικονομικές σχέσεις διαιώνιζαν μια μορφή δουλείας η οποία, από το 1767 ήδη, είχε κηρυχθεί από τον Σιμόν Λιγκέ ως χειρότερη ακόμη και από τη σκλαβιά:
Η έλλειψη δυνατότητας να ζήσουν με άλλα μέσα αναγκάζει τους αγρεργάτες μας να καλλιεργούν γη της οποίας τους καρπούς δεν θα φάνε και τους οικοδόμους μας να χτίζουν κτίρια στα οποία δεν θα κατοικήσουν. Είναι η ανάγκη που τους σέρνει σε αυτές τις αγορές, όπου περιμένουν τα αφεντικά που θα έχουν την καλοσύνη να τους αγοράσουν. Είναι η ανάγκη που τους αναγκάζει να πέφτουν στα γόνατα μπροστά στον πλούσιο, για να του πάρουν την άδεια να τον κάνουν πλούσιο [...]. Ποιο ουσιαστικό κέρδος έχει φέρει η κατάργηση της δουλείας στο σκλάβο; Λέτε πως είναι ελεύθερος. Α! Αυτό που του συμβαίνει είναι κακοτυχία. Ο σκλάβος ήταν πολύτιμος στον αφέντη του λόγω των χρημάτων που του είχε κοστίσει. Ο χειρώνακτας όμως δεν κοστίζει τίποτα στον πλούσιο αργόσχολο που τον απασχολεί [„.]. Λέγεται πως αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν αφέντη — έχουν όμως έναν, τον πιο τρομερό, τον πιο αυταρχικό από όλους τους αφεντάδες, την ανάγκη. Αυτή τους οδηγεί στην πιο σκληρή εξάρτηση.
Εάν υπάρχει κάτι εξευτελιστικό για την ανθρώπινη φύση στην ιδέα της δουλείας, τότε πρέπει να αναμένεται μια νέα χειραφέτηση, «η τρίτη και τελευταία φάση χειραφέτησης στην Ιστορία», όπως λέει ο Φουριέ, η οποία θα μεταμορφώσει το προλεταριάτο σε ελεύθερους ανθρώπους, εξαλείφοντας τον εμπορευματικό χαρακτήρα της εργασίας, βάζοντας τέλος στη μισθωτή σκλαβιά και θέτοντας υπό δημοκρατικό έλεγχο τους εμπορικούς, βιομηχανικούς και χρηματοπιστωτικούς θεσμούς.
Πιθανώς ο Χούμπολτ να δεχόταν αυτά τα συμπεράσματα. Συμφωνεί πως η κρατική παρέμβαση στην κοινωνική ζωή είναι θεμιτή εάν «η ελευθερία θα κατέστρεφε τις ίδιες τις συνθήκες χωρίς τις οποίες όχι μόνο η ελευθερία αλλά και η ίδια η ύπαρξη θα ήταν αδιανόητη» — τις συνθήκες ακριβώς που προκύπτουν μέσα σε μια αχαλίνωτη καπιταλιστική οικονομία. Εν πάση περιπτώσει, η κριτική του προς τη γραφειοκρατία και το αυταρχικό κράτος αποτελεί μια εύγλωττη προειδοποίηση για μερικές από τις πιο θλιβερές πτυχές της σύγχρονης Ιστορίας και η βάση της κριτικής του εφαρμόζεται σε ένα ευρύτερο φάσμα καταπιεστικών θεσμών απ’ αυτό που είχε φανταστεί.
Ωστόσο, εκφράζοντας το κλασικό φιλελεύθερο δόγμα, ο Χούμπολτ δεν έχει το απλοϊκό ατομικιστικό ύφος του Ρουσό. Ο Ρουσό εκθειάζει τον άγριο που «ζει μέσα στον εαυτό του»· βλέπει ελάχιστη ωφέλεια στον «κοινωνικό άνθρωπο, που, όντας πάντα έξω από τον εαυτό του, γνωρίζει πώς να ζει μόνο με τη γνώμη των άλλων [...] από την κρίση [των οποίων] μόνο [...] αντλεί τη συναίσθηση της ύπαρξής του». Το όραμα του Χούμπολτ είναι εντελώς διαφορετικό:
[...] το όλο πλαίσιο των ιδεών και των επιχειρημάτων που αναπτύσσονται σ’ αυτό το δοκίμιο θα μπορούσε να αναχθεί κάλλι- στα στο εξής, ότι ενώ αυτοί θα έσπαγαν όλα τα δεσμά στην ανθρώπινη Ιστορία, θα επιχειρούσαν να βρουν όσο περισσότερους καινούργιους κοινωνικούς δεσμούς ήταν δυνατόν. Ο απομονωμένος άνθρωπος δεν είναι πλέον ικανός να αναπτυχθεί περισσότερο απ’ ό,τι ο υπόδουλος.
Έτσι, προσβλέπει σε μια κοινωνία ελεύθερης συνεργασίας χωρίς τον καταναγκασμό του κράτους ή άλλων αυταρχικών θεσμών, στην οποία ελεύθεροι άνθρωποι θα μπορούν να δημιουργούν, να διερευνούν και να επιτυγχάνουν την ύψιστη ανάπτυξη των δυνάμεών τους. Πολύ πιο μπροστά από την εποχή του, παρουσιάζει ένα αναρχικό όραμα που ταιριάζει πιθανώς στην επόμενη κατάσταση της βιομηχανικής κοινωνίας. Ίσως μπορούμε και εμείς να προσβλέπουμε σε μια εποχή κατά την οποία θα συνενωθούν αυτά τα ποικίλα ρεύματα μέσα στο πλαίσιο του ελευθεριακού σοσιαλισμού, μιας κοινωνικής μορφής που σήμερα μόλις και μετά βίας απαντά, αν και τα στοιχεία της μπορούν να γίνουν αντιληπτά: στην ύψιστη εγγύηση των ατομικών δικαιωμάτων που έχουν επιτευχθεί — αν και ακόμα είναι τραγικά ανεπαρκή — μέσα στις δυτικές δημοκρατίες· στα ισραηλινά κιμπούτς- στα πειράματα με τα εργατικά συμβούλια στη Γιουγκοσλαβία· στην προσπάθεια να αφυπνιστεί η λαϊκή συνείδηση και να συμμετάσχει και πάλι ο λαός στην κοινωνική διαδικασία, κάτι που αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο των επαναστάσεων στον Τρίτο Κόσμο, και συνυπάρχει, ανήσυχα, με αδικαιολόγητες αυταρχικές πρακτικές.
Μια παρόμοια σύλληψη της ανθρώπινης φύσης αποτελεί τη βάση του γλωσσολογικού έργου του Χούμπολτ. Η γλώσσα είναι μια διαδικασία ελεύθερης δημιουργίας· οι κανόνες και οι αρχές της είναι αμετάβλητες, αλλά ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται οι αρχές γένεσης είναι ελεύθερος και ποικίλλει απείρως. Ακόμη και η ερμηνεία και η χρήση των λέξεων συνεπάγεται μια διαδικασία ελεύθερης δημιουργίας. Η κανονική χρήση της γλώσσας και η απόκτηση της γλώσσας εξαρτώνται από αυτό που ο Χούμπολτ αποκαλεί αμετάβλητη μορφή της γλώσσας, ένα σύστημα γενετικών διαδικασιών που έχει τη ρίζα του στην ανθρώπινη διάνοια και περιορίζει αλλά δεν καθορίζει τα ελεύθερα δημιουργήματα της φυσιολογικής ευφυΐας ή, σε υψηλότερο και πιο αυθεντικό επίπεδο, του μεγάλου συγγραφέα ή διανοητή. Από τη μία, ο Χούμπολτ είναι ένας πλατωνικός που επιμένει ότι η μάθηση είναι ένα είδος ανάμνησης όπου το μυαλό, διεγερμένο από την εμπειρία, ανασύρει από εσωτερικούς πόρους και ακολουθεί ένα αυτοπροσδιοριζόμενο μονοπάτι· και από την άλλη, είναι ένας ρομαντικός, εξοικειωμένος με την πολιτισμική πολυμορφία και τις άπειρες δυνατότητες πνευματικής συμβολής μιας δημιουργικής ευφυΐας. Δεν υπάρχει αντίφαση σ’ αυτό, όχι περισσότερη από ό,τι στην επιμονή της αισθητικής θεωρίας ότι οι ατομικές λειτουργίες της ευφυΐας περιορίζονται από αρχές και κανόνες. Η φυσιολογική, δημιουργική χρήση της γλώσσας, η οποία σύμφωνα με τους καρτεσιανούς ορθολογιστές είναι ο καλύτερος δείκτης ύπαρξης μιας άλλης διάνοιας, προϋποθέτει ένα σύστημα κανόνων και γενετικών αρχών του είδους το οποίο επιχείρησαν να προσδιορίσουν και να καταστήσουν σαφές, με κάποια επιτυχία, οι ορθολογιστές γραμματικοί.
Πολλοί σύγχρονοι επικριτές που εντοπίζουν ασυνέπεια στην άποψη ότι η ελεύθερη δημιουργία συντελείται - στην πραγματικότητα, προϋποθέτει — μέσα σ’ ένα σύστημα περιορισμών και ρυθμιστικών αρχών κάνουν μεγάλο λάθος· εκτός βεβαίως αν μιλούν για «αντίφαση» με την ευρεία και μεταφορική έννοια του Σέλινγκ, ο οποίος γράφει ότι «χωρίς την αντίφαση μεταξύ αναγκαιότητας και ελευθερίας όχι μόνο η φιλοσοφία αλλά οποιαδήποτε ευγενέστερη πνευματική φιλοδοξία θα βυθιζόταν σ’ εκείνο το θάνατο που προσιδιάζει στις επιστήμες στις οποίες αυτή η αντίφαση δεν υπηρετεί καμία λειτουργία». Χωρίς την ένταση ανάμεσα στην αναγκαιότητα και στην ελευθερία, στον κανόνα και στην επιλογή, δεν μπορεί να υπάρξει καμία δημιουργικότητα, επικοινωνία ή πράξεις με νόημα γενικά.
Εξέτασα αυτές τις παραδοσιακές ιδέες εκτενώς όχι από αρχαιολογικό ενδιαφέρον, αλλά επειδή πιστεύω ότι είναι πολύτιμες και ουσιαστικά ορθές και προτείνουν μια πορεία την οποία μπορούμε να ακολουθήσουμε και από την οποία μπορούμε να ωφεληθούμε. Η κοινωνική δράση πρέπει να εμψυχώνεται από ένα όραμα της μελλοντικής κοινωνίας και από σαφείς αξιολογικές κρίσεις όσον αφορά το χαρακτήρα αυτής της μελλοντικής κοινωνίας. Οι κρίσεις αυτές πρέπει να απορρέουν από κάποια αντίληψη της ανθρώπινης φύσης και μπορεί κανείς να αναζητήσει εμπειρικά θεμέλια διερευνώντας τη φύση του ανθρώπου όπως αποκαλύπτεται από τη συμπεριφορά και τα δημιουργήματά του, υλικά, πνευματικά και κοινωνικά. Ίσως έχουμε φτάσει σε ένα σημείο της Ιστορίας όπου είναι δυνατόν να σκεφτόμαστε σοβαρά για μια κοινωνία στην οποία οι ελεύθερα συγκροτημένοι κοινωνικοί δεσμοί θα αντικαθιστούν τα δεσμά των αυταρχικών θεσμών, μάλλον με την έννοια που μεταφέρουν οι παρατηρήσεις του Χούμπολτ τις οποίες παρέθεσα μόλις και οι οποίες αναπτύχθηκαν πληρέστερα μέσα στην παράδοση του ελευθεριακού σοσιαλισμού τα επόμενα χρονιά.
Ο αρπακτικός καπιταλισμός δημιούργησε ένα πολύπλοκο βιομηχανικό σύστημα και μια προηγμένη τεχνολογία· αυτό επέτρεψε τη σημαντική εξάπλωση της δημοκρατικής πρακτικής και καλλιέργησε ορισμένες φιλελεύθερες αξίες, αλλά εντός ορίων που σήμερα είναι πιεστικά και πρέπει να ξεπεραστούν. Είναι ένα σύστημα ακατάλληλο για τα μέσα του 20ού αιώνα. Είναι ανίκανο να ικανοποιήσει τις ανθρώπινες ανάγκες που μπορούν να εκφραστούν μόνο με συλλογικούς όρους, και η αντίληψή του για έναν ανταγωνιστικό άνθρωπο, που αποζητά μόνο να αυξήσει τον πλούτο και τη δύναμή του και υποτάσσει τον εαυτό του στις σχέσεις της αγοράς, στην εκμετάλλευση και στην εξωτερική εξουσία, είναι αντιανθρώπινη και απαράδεκτη με την πιο βαθιά έννοια. Και δεν μπορεί κανείς να δεχτεί ως υποκατάστατο του συστήματος αυτού ένα αυταρχικό κράτος· ούτε ο στρατιωτικοποιημένος κρατικός καπιταλισμός που αναπτύσσεται στις ΗΠΑ ούτε το γραφειοκρατικό, συγκεντρωτικό κράτος πρόνοιας μπορούν να γίνουν δεκτά ως στόχος της ανθρώπινης ύπαρξης. Η μόνη δικαιολογία για καταπιεστικούς θεσμούς είναι το υλικό και πολιτισμικό έλλειμμα. Οι θεσμοί αυτοί όμως, σε ορισμένα στάδια της Ιστορίας, διαιωνίζουν και παράγουν αυτό το έλλειμμα, και απειλούν ακόμη και την ανθρώπινη επιβίωση. Η σύγχρονη επιστήμη και η τεχνολογία μπορούν να ανακουφίσουν τους ανθρώπους από την αναγκαιότητα της απόλυτα εξειδικευμένης, βλακώδους εργασίας. Κατά γενική παραδοχή, μπορούν να παράσχουν τη βάση για μια ορθολογική κοινωνική τάξη πραγμάτων, βασισμένη στην ελεύθερη συνεργασία και στον δημοκρατικό έλεγχο, εάν βεβαίως έχουμε τη βούληση να τη δημιουργήσουμε.
* Σημείωση: Το κείμενο παρουσιάστηκε ως διάλεξη στο Συμπόσιο για την Ακαδημαϊκή Ελευθερία και τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες, στο Πανεπιστήμιο Λογιόλα, Σικάγο, 8-9 Ιανουαρίου 1970. Στα ελληνικά βρίσκεται στο βιβλίο "Περί αναρχισμού", εκδόσεις Κέδρος. Δημοσιεύτηκε με αφορμή την επέτειο γέννησης του Νόαμ Τσόμσκι στις 7 Δεκεμβρίου 1928.
Πηγή: afterhistory.blogspot.gr
Σάββατο 30 Νοεμβρίου 2013
Επικαιρα
"Η ανυπακοή, στα μάτια όποιου έχει διαβάσει ιστορία, είναι η προπατορική αρετή του ανθρώπου. Από την ανυπακοή γεννήθηκε η πρόοδος, από την ανυπακοή και η επανάσταση"
"Είμαστε όλοι στο βούρκο, όμως μερικοί κοιτάζουμε τ' άστρα"
Όσκαρ Ουάιλντ
"Είμαστε όλοι στο βούρκο, όμως μερικοί κοιτάζουμε τ' άστρα"
Όσκαρ Ουάιλντ
Δευτέρα 25 Νοεμβρίου 2013
Ο Μάνος Χατζηδάκις και οι σημερινοί "διανοούμενοι"
6:12 μ.μ.
Από ΒΑΘΥ , Τετάρτη, 23 Οκτωβρίου 2013 | 6:12 μ.μ.
Σαν σήμερα το 1925 γεννιέται στην Ξάνθη ένας μεγάλος μουσικοσυνθέτης, διανοούμενος και ποιητής, οΜάνος Χατζιδάκις. Παραθέτουμε ένα κείμενο του από το βιβλίο του «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι» -είναι από τις εκδόσεις Ικαρος- και ασυναίσθητα γίνεται η σύγκριση με όλο τον εσμό των «διανοουμένων» που σήμερα συστρατεύονται στο μαύρο μνημονικό αντιλαϊκό μέτωπο. (Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε ονόματα, καταλαβαίνεται ποια πρόσωπα εννοούμε)
Οι εφημερίδες και οι άμυαλοι κι αμόρφωτοι δημοσιογράφοι της συμπολίτευσης και της αντιπολίτευσης πέτυχαν κάτι που ομολογουμένως δύσκολα θα κατόρθωνε η κάθε κυβέρνηση από μόνη της χωρίς την πολύτιμη βοήθειά τους.
Να δημιουργηθεί έντεχνα η κατάλληλη σύγχυση ώστε ο εξωκομματικός κι ανένταχτος νέος του τόπου μας να συγχέεται σκόπιμα με τους αλήτες –μάγκες που έχουν μόνο στόχο να καταστρέφουν, να θορυβούν και να προβάλλουν βίαια τον άρρωστο εαυτό τους. Και αυτή η σύγχυση ευνοεί:
Την κυβέρνηση –την κάθε κυβέρνηση- που φοβάται αντιδράσεις από μη εντεταγμένους σε κομματικές αγέλες νέους –διότι βέβαια οι νέοι αυτοί δεν είναι δυνατόν να τιθασευτούν από τυχόν συμφωνίες ή επιτευχθέντες συμβιβασμούς επί ανωτάτου επιπέδου.
Ευνοεί τα διάσημα πλέον ΜΕΑ-ΜΑΤ και παρεμφερή που συλλαμβάνουν με μεγαλύτερη ευκολία τον ανύποπτο νέο που διαμαρτύρεται απ’ ό,τι τον ικανό για άμυνα αλήτη που διαφεύγει. Θα σας έχει τύχει να παρευρεθείτε και να διαπιστώσετε με τα ίδια σας τα μάτια με πόση ευκολία αλλά και μίσος δέρνεται απάνθρωπα και κακοποιείται ώσπου να μπει στην κλούβα από τις «δυνάμεις διώξεως τρομοκρατίας»ενώ την ίδια στιγμή αυτός που ρίχνει πέτρες ή σπάζει πέτρες καταστημάτων διαφεύγει επιδέξια και ανενόχλητα. Υποπτα ανενόχλητα πολλές φορές.
Ευνοεί τη μικρή νοημοσύνη και την εύκολη δουλοπρεπή συμπεριφορά των «αγανακτισμένων πολιτών» απέναντι στις εν στολή δυνάμεις εξουσίας. Γιατί έχουν μάθει οι άμοιροι- χρόνια τώρα- στην επιδεικτική δοκιμασία των οργάνων τάξης ευρισκόμενοι κάτω από το αθεράπευτο σύμπλεγμα του «εμείς οι νόμιμοι». Σχεδόν μόνιμη ασθένεια των υπανάπτυκτων συμπατριωτών μας.
Ευνοεί τέλος, τις κομματικές παρατάξεις, που με τη σκόπιμη αυτή σύγχυση, εκδικούνται όσους νέους δεν δέχονται τον- κομματικής σκοπιμότητας- ευνουχισμό τους. Και είναι ενδεικτικό το πόσο στο θέμα των αναρχικών συμφωνούν απόλυτα ΚΝΙτες, ΟΝΝΕΔίτες και νεολαίοι του ΠΑΣΟΚ. Γιατί και οι τρεις αυτές «νεολαίες» -κατ’ όνομα μόνον- έχουν ένα κοινό μυστικό που τις ενώνει: τον οριστικό ευνουχισμό τους.
Να λοιπόν πώς κατασκευάζεται από τον «λαό» για το «λαό» η εικόνα του αναρχικού, που στην πραγματικότητα δεν είναι άλλη από την εικόνα του ασυμβίβαστου και ζωντανού σύγχρονου νέου ο οποίος εννοεί να διαφυλάξει το βασικό αγαθό της νεότητα του που είναι η έρευνα, η αναθεώρηση και η υπεράσπιση δικαιωμάτων μειοψηφιών. Και επιπλέον να μην αφήσει τη μεταμόρφωση του από την κυβέρνηση ή τα κόμματα σε καθοδηγούμενο αμνό τυποποιημένων ανησυχιών.
Διότι δεν πρέπει να ξεχνάμε πως στην Ελλάδα ανέκαθεν επεδιώκετο ο ευνουχισμός των νέων για να μπορούν οι υπόλοιποι συμβιβασμένοι -«ο λαός»– να κοιμούνται ήσυχα!
Παλιά τους λέγανε κομμουνιστές! Μέχρι πριν από λίγα χρόνια σε κοίταγε βαθιά ο ηλίθιος κρατικός εξεταστής κι έβγαζε το συμπέρασμα: Είσαι κομμουνιστής: Που δεν σήμαινε κατ’ ανάγκην ότι είσαι ενταγμένος στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Απλώς πως δεν είσαι μαζί μας… άρα επικίνδυνος.
Ακόμη δεν πρέπει να ξεχνάμε πως είμαστε η πατρίς πολλών άθλιων φράσεων- μαζί με τις σοφές των ολίγων σοφών. Όπως εκείνο το άλλο κλασικά φασιστικό, το διάσημο Πας μη Έλλην βάρβαρος. Σήμερα με την «έναρξη του Σοσιαλισμού» στη χώρα μας βρισκόμαστε στη μόνη αλλαγή που πραγματοποιήθηκε και που αφορά την έννοια νέος Από κομμουνιστής έγινε αναρχικός!
Τουλάχιστον εμείς να μη γινόμαστε θύματα τοιούτων αλλαγών. Η να προσέχουμε τι ακριβώς περιέχουν! Σαν νέοι! Σαν αληθινοί νέοι!
Αναρχικός: Ένας μύθος σύγχρονης καταδίωξης
Οι εφημερίδες και οι άμυαλοι κι αμόρφωτοι δημοσιογράφοι της συμπολίτευσης και της αντιπολίτευσης πέτυχαν κάτι που ομολογουμένως δύσκολα θα κατόρθωνε η κάθε κυβέρνηση από μόνη της χωρίς την πολύτιμη βοήθειά τους.
Να δημιουργηθεί έντεχνα η κατάλληλη σύγχυση ώστε ο εξωκομματικός κι ανένταχτος νέος του τόπου μας να συγχέεται σκόπιμα με τους αλήτες –μάγκες που έχουν μόνο στόχο να καταστρέφουν, να θορυβούν και να προβάλλουν βίαια τον άρρωστο εαυτό τους. Και αυτή η σύγχυση ευνοεί:
Την κυβέρνηση –την κάθε κυβέρνηση- που φοβάται αντιδράσεις από μη εντεταγμένους σε κομματικές αγέλες νέους –διότι βέβαια οι νέοι αυτοί δεν είναι δυνατόν να τιθασευτούν από τυχόν συμφωνίες ή επιτευχθέντες συμβιβασμούς επί ανωτάτου επιπέδου.
Ευνοεί τα διάσημα πλέον ΜΕΑ-ΜΑΤ και παρεμφερή που συλλαμβάνουν με μεγαλύτερη ευκολία τον ανύποπτο νέο που διαμαρτύρεται απ’ ό,τι τον ικανό για άμυνα αλήτη που διαφεύγει. Θα σας έχει τύχει να παρευρεθείτε και να διαπιστώσετε με τα ίδια σας τα μάτια με πόση ευκολία αλλά και μίσος δέρνεται απάνθρωπα και κακοποιείται ώσπου να μπει στην κλούβα από τις «δυνάμεις διώξεως τρομοκρατίας»ενώ την ίδια στιγμή αυτός που ρίχνει πέτρες ή σπάζει πέτρες καταστημάτων διαφεύγει επιδέξια και ανενόχλητα. Υποπτα ανενόχλητα πολλές φορές.
Ευνοεί τη μικρή νοημοσύνη και την εύκολη δουλοπρεπή συμπεριφορά των «αγανακτισμένων πολιτών» απέναντι στις εν στολή δυνάμεις εξουσίας. Γιατί έχουν μάθει οι άμοιροι- χρόνια τώρα- στην επιδεικτική δοκιμασία των οργάνων τάξης ευρισκόμενοι κάτω από το αθεράπευτο σύμπλεγμα του «εμείς οι νόμιμοι». Σχεδόν μόνιμη ασθένεια των υπανάπτυκτων συμπατριωτών μας.
Ευνοεί τέλος, τις κομματικές παρατάξεις, που με τη σκόπιμη αυτή σύγχυση, εκδικούνται όσους νέους δεν δέχονται τον- κομματικής σκοπιμότητας- ευνουχισμό τους. Και είναι ενδεικτικό το πόσο στο θέμα των αναρχικών συμφωνούν απόλυτα ΚΝΙτες, ΟΝΝΕΔίτες και νεολαίοι του ΠΑΣΟΚ. Γιατί και οι τρεις αυτές «νεολαίες» -κατ’ όνομα μόνον- έχουν ένα κοινό μυστικό που τις ενώνει: τον οριστικό ευνουχισμό τους.
Να λοιπόν πώς κατασκευάζεται από τον «λαό» για το «λαό» η εικόνα του αναρχικού, που στην πραγματικότητα δεν είναι άλλη από την εικόνα του ασυμβίβαστου και ζωντανού σύγχρονου νέου ο οποίος εννοεί να διαφυλάξει το βασικό αγαθό της νεότητα του που είναι η έρευνα, η αναθεώρηση και η υπεράσπιση δικαιωμάτων μειοψηφιών. Και επιπλέον να μην αφήσει τη μεταμόρφωση του από την κυβέρνηση ή τα κόμματα σε καθοδηγούμενο αμνό τυποποιημένων ανησυχιών.
Διότι δεν πρέπει να ξεχνάμε πως στην Ελλάδα ανέκαθεν επεδιώκετο ο ευνουχισμός των νέων για να μπορούν οι υπόλοιποι συμβιβασμένοι -«ο λαός»– να κοιμούνται ήσυχα!
Παλιά τους λέγανε κομμουνιστές! Μέχρι πριν από λίγα χρόνια σε κοίταγε βαθιά ο ηλίθιος κρατικός εξεταστής κι έβγαζε το συμπέρασμα: Είσαι κομμουνιστής: Που δεν σήμαινε κατ’ ανάγκην ότι είσαι ενταγμένος στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Απλώς πως δεν είσαι μαζί μας… άρα επικίνδυνος.
Ακόμη δεν πρέπει να ξεχνάμε πως είμαστε η πατρίς πολλών άθλιων φράσεων- μαζί με τις σοφές των ολίγων σοφών. Όπως εκείνο το άλλο κλασικά φασιστικό, το διάσημο Πας μη Έλλην βάρβαρος. Σήμερα με την «έναρξη του Σοσιαλισμού» στη χώρα μας βρισκόμαστε στη μόνη αλλαγή που πραγματοποιήθηκε και που αφορά την έννοια νέος Από κομμουνιστής έγινε αναρχικός!
Τουλάχιστον εμείς να μη γινόμαστε θύματα τοιούτων αλλαγών. Η να προσέχουμε τι ακριβώς περιέχουν! Σαν νέοι! Σαν αληθινοί νέοι!
Τετάρτη 16 Οκτωβρίου 2013
Απορίες για τη δήλωση των 58
Πώς είναι δυνατόν να
επιχειρείται πολιτική παρέμβαση δίχως πολιτικές θέσεις;
Πώς είναι δυνατόν να
επιχειρείται πολιτική παρέμβαση δίχως θέση για την εφαρμοζόμενη οικονομική
πολιτική;
Πώς είναι δυνατόν να
συνυπογράφουν την ίδια πολιτική δήλωση τόσο αντιμνημονιακοί όσο και φανατικοί
του μνημονίου;
Πολλοί από τους υπογράφοντες
έχουν πολιτικό παρελθόν (άμεσα ή έμμεσα) και οι υπόλοιποι δεν διακρίθηκαν στο χώρο αμφισβήτησης του συστήματος . Αυτού του συστήματος που μας έφερε ως εδώ.
Πώς τώρα θα βοηθήσουν να βγούμε από το τέλμα;
Προς τι λοιπόν η παρέμβαση;
Ολύμπιος Δαφέρμος
Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 18-10-13
Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 18-10-13
Τρίτη 8 Οκτωβρίου 2013
Βία, αστυνομία και νεοναζί
Θεωρείται πια δεδομένο ότι το
νεοναζιστικό μόρφωμα έχει διεισδύσει στα σώματα της αστυνομίας. Εικόνες της
«συνεργασίας» των δύο αυτών μερών έχουμε
δει ακόμα και στις οθόνες των τηλεοράσεων μας. Πώς όμως μπορεί να ερμηνευτεί
αυτό το όντως ανησυχητικό φαινόμενο; Γιατί οι αστυνομικοί, σε μεγάλα ποσοστά, ψηφίζουν
τους νεοναζί, όπως έχει δείξει η ανάλυση των εκλογικών αποτελεσμάτων;
Η αστυνομία συνιστά τον κύριο
κατασταλτικό μηχανισμό του κράτους. Τον κύριο μηχανισμό άσκησης νόμιμης βίας.
Και πολύ περισσότερο οι δυνάμεις εκείνες που έρχονται αντιμέτωπες με τις μαζικές κινητοποιήσεις και τη διάλυση
των διαδηλώσεων. Οι τελευταίες αυτές
ασκούν κυρίως βία. Ζουν την πραγματικότητα και τη λογική ότι η βία λύνει προβλήματα
– σύμφωνα βέβαια με τις οδηγίες της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας. Το «είναι» τής εργασίας τους είναι η βία. Όχι η πειθώ, όχι η
συνεργασία, όχι η διαμεσολάβηση, όχι οι συμβουλές και οι υποδείξεις. Επομένως
αναγκάζονται, εκ των πραγμάτων να συμφιλιωθούν με τη βίαιη καθημερινότητα τους.
Είναι αδύνατον όσοι ασκούν συστηματικά βία να μη πιστεύουν ταυτόχρονα στην
αποτελεσματικότητα και την αξία της. Αν δεν συμβαίνει αυτό θα οδηγηθούν γρήγορα
σε παραίτηση – δύσκολο, πολύ δύσκολο στις μέρες μας-, διαφορετικά κινδυνεύουν
να ανισορροπήσουν ψυχικά, πολύ σοβαρά. Επομένως,
μένοντας σε αυτή την εργασία, εκ των πραγμάτων αναγκάζονται να αιτιολογήσουν τη χρήση βίας. Και προς τον
εαυτό τους και προς τα έξω. Η αποδοχή, όμως, της χρήσης βίας οδηγεί στη
συγκρότηση αντίστοιχης θεωρίας και ιδεολογίας, έστω και αν δεν έχουν συνείδηση
της διαδικασίας αυτής. Έτσι ισορροπούν και πορεύονται στη ζωή τους δίχως
εσωτερικές συγκρούσεις και τύψεις. Είναι επόμενο τα άτομα αυτά, με αυτές τις θέσεις περί βίας, να
επιζητούν και αντίστοιχη πολιτική κάλυψη. Αυτή θα τη βρουν , προφανώς, σε
εκείνο το κόμμα που χρησιμοποιεί τη βία για την επίλυση των κοινωνικών και
πολιτικών προβλημάτων. Στο κόμμα εκείνο που την έχει ιδεολογικοποιήσει και πολύ περισσότερο όταν τη χρησιμοποιεί
φανερά και ανενόχλητα. Το κόμμα αυτό είναι βέβαια το νεοναζιστικό.
Είναι προφανές ότι η
υπέρμετρη χρήση βίας, εκ μέρους της πολιτικής εξουσίας , προκειμένου να
εφαρμόσει αντικοινωνικά μέτρα, την
καθιστά ηθικό αυτουργό της διείσδυσης του νεοναζισμού στα σώματα ασφάλειας.
Χωρίς να μηδενίζεται η ατομική ευθύνη του κάθε
αστυνομικού για τις επιλογές του αυτές, οι ευθύνες τόσο της πολιτικής όσο και
της οικονομικής ελίτ είναι τεράστιες. Η τελευταία, μέσα από τα μέσα ενημέρωσης
που ελέγχει, πέρα από τη προβολή που έκανε στους νεοναζί, τους έβλεπε ακόμα και ως μελλοντικούς
κυβερνητικούς εταίρους…
Παράδειγμα1
Κάποτε είχα ένα μαθητή που
είχε οργανωθεί σε σκληρή αριστερή οργάνωση. Όταν αργότερα τον συνάντησα τον
ρώτησα με τι ασχολείται. Μου απάντησε ότι είναι στα ΜΑΤ. Πριν προλάβω να
αντιδράσω επιχειρηματολόγησε με έμφαση γιατί κάποιες ομάδες νέων χρειάζονται
ξύλο…
Παράδειγμα2
Ένας γνωστός μου κατάφερε με
την ευφυΐα και την εργασία του να δημιουργήσει δύο εταιρίες. Πήρε μαζί του και
τον αδερφό του, ο οποίος δεν είχε τις δικές του ικανότητες. Έτσι ανέλαβε τις
«παραεπιχειρηματικές» δραστηριότητες. Όταν αργότερα ο γνωστός μου πέθανε ο
αδερφός του προσπάθησε να ιδιοποιηθεί το σύνολο των εταιριών…
Ολύμπιος Δαφέρμος
Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 10-10-13
Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 10-10-13
Τετάρτη 2 Οκτωβρίου 2013
Ανατρεπτικά
Jack Kerouac
Ας πιούμε στην υγειά των τρελών, των απροσάρμοστων, των επαναστατών, των ταραχοποιών...
Σε αυτούς που βλέπουν τα πράγματα διαφορετικά, που δεν τιμούν τους κανόνες, που δεν σέβονται την τάξη…
Μπορεί να τους επαινέσεις, να διαφωνήσεις, να τους τσιτάρεις, να δυσπιστήσεις, να τους δοξάσεις ή να τους κακολογήσεις...
Αλλά δεν μπορείς να τους αγνοήσεις...
Γιατί αλλάζουν πράγματα...
Βρίσκουν, φαντάζονται, βοηθάνε, ερευνούν, φτιάχνουν, εμπνέουν...
Σπρώχνουν μπροστά τα πάντα.Ίσως, πρέπει να είναι τρελοί...
Πώς αλλιώς θα κοιτάξουν ένα άδειο καμβά και θα δουν έργο τέχνης;
Ή θα καθίσουν στη σιωπή και θ’ ακούσουν τραγούδι που δεν έχει γραφτεί;
Εκεί που κάποιοι βλέπουν τρελούς, εμείς βλέπουμε μεγαλοφυΐες...
Γιατί οι άνθρωποι που είναι αρκετά τρελοί για να πιστεύουν ότι μπορούν ν’αλλάξουν τον κόσμο... Είναι αυτοί που στο τέλος το κάνουν...
Σε αυτούς που βλέπουν τα πράγματα διαφορετικά, που δεν τιμούν τους κανόνες, που δεν σέβονται την τάξη…
Μπορεί να τους επαινέσεις, να διαφωνήσεις, να τους τσιτάρεις, να δυσπιστήσεις, να τους δοξάσεις ή να τους κακολογήσεις...
Αλλά δεν μπορείς να τους αγνοήσεις...
Γιατί αλλάζουν πράγματα...
Βρίσκουν, φαντάζονται, βοηθάνε, ερευνούν, φτιάχνουν, εμπνέουν...
Σπρώχνουν μπροστά τα πάντα.Ίσως, πρέπει να είναι τρελοί...
Πώς αλλιώς θα κοιτάξουν ένα άδειο καμβά και θα δουν έργο τέχνης;
Ή θα καθίσουν στη σιωπή και θ’ ακούσουν τραγούδι που δεν έχει γραφτεί;
Εκεί που κάποιοι βλέπουν τρελούς, εμείς βλέπουμε μεγαλοφυΐες...
Γιατί οι άνθρωποι που είναι αρκετά τρελοί για να πιστεύουν ότι μπορούν ν’αλλάξουν τον κόσμο... Είναι αυτοί που στο τέλος το κάνουν...
Παρασκευή 20 Σεπτεμβρίου 2013
Για το Χρ. Λαζαρίδη
Άλλαξες. Άλλαξες πολύ. Και είχες το δικαίωμα. Γιατί όμως; Για να υπηρετήσεις καλύτερα την κοινωνία; Δεν φάνηκε. Για να υπηρετήσεις τον εαυτό σου άλλαξες. Γιατί ήσουνα εραστής της εξουσίας. Και η αριστερά δεν είχε προοπτική. Και βρέθηκες στην εξουσία. Και ασκείς εξουσία. Κάποιοι σε θεωρούν ιθύνοντα νου. Καταγοητευμένοςφαίνεσαι. Τόσο που να μη θέλεις να ξεχωρίσεις το πολιτικό έγκλημα , τη δολοφονία, από την ειρηνική πολιτική αντιπαλότητα. Τη μη αρεστή σε σένα.
Παλιέ συναγωνιστή Χρύσανθε Λαζαρίδη σε αγνοώ. Για μένα δεν υπάρχεις.
Ολύμπιος Δαφέρμος
Δημοσιεύτηκε στην Εφ. των Συντακτών στις 19-9-13
Κυριακή 15 Σεπτεμβρίου 2013
Βέγγος- Κούνδουρος
«Ως γόνος μεγάλης οικογένειας που
ήμουν, οι βασανιστές θέλησαν να αλαφρύνουν το δικό μου βασανιστήριο στο
Μακρονήσι. "Ζήτα μια χάρη και θα σου την κάνουμε" μου ...είπαν! Το
μόνο που ζήτησα ήταν να με αφήσουν να πάω να μείνω στο βουνό χωρίς φαΐ και
χωρίς νερό ενδεχομένως, αρκεί να μην τους βλέπω και να μη με βλέπουν. Το
δέχτηκαν!
Την πρώτη μέρα τράβηξα για το βουνό, βρήκα ένα μέρος να κάτσω και βάλθηκα να ατενίζω την απέραντη μοναξιά του τοπίου. Ξάφνου, ένας γρήγορος, αεράτος τύπος εμφανίζεται κρατώντας κάτι πασσάλους στα χέρια του και δυο τρία κομμάτια ύφασμα. Δεν μου μιλάει, δεν του μιλάω και σε ελάχιστα λεπτά με ταχυδακτυλουργικές κινήσεις στήνει ένα αντίσκηνο! Το δικό μου αντίσκηνο!
«Τι κάνεις;» τον ρωτάω. «Θα πεθάνεις εδώ πάνω» απάντησε σοβαρός και συνέχισε τη δουλειά. Για όλες τις επόμενες μέρες, για όσο καιρό έζησα σαν αγρίμι, εξόριστος μεσ' στην εξορία, ο ίδιος τύπος πηγαινοερχόταν κάθε μέρα διανύοντας μια τεράστια απόσταση από το στρατόπεδο ίσαμε το βουνό μόνο και μόνο για να μου φέρνει φαγητό να τρώω να μην πεθάνω. Ήταν ο Θανάσης Βέγγος, η απαρχή μιας μεγάλης φιλίας πάνω απ' όλα.»
Νίκος Κούνδουρος
Την πρώτη μέρα τράβηξα για το βουνό, βρήκα ένα μέρος να κάτσω και βάλθηκα να ατενίζω την απέραντη μοναξιά του τοπίου. Ξάφνου, ένας γρήγορος, αεράτος τύπος εμφανίζεται κρατώντας κάτι πασσάλους στα χέρια του και δυο τρία κομμάτια ύφασμα. Δεν μου μιλάει, δεν του μιλάω και σε ελάχιστα λεπτά με ταχυδακτυλουργικές κινήσεις στήνει ένα αντίσκηνο! Το δικό μου αντίσκηνο!
«Τι κάνεις;» τον ρωτάω. «Θα πεθάνεις εδώ πάνω» απάντησε σοβαρός και συνέχισε τη δουλειά. Για όλες τις επόμενες μέρες, για όσο καιρό έζησα σαν αγρίμι, εξόριστος μεσ' στην εξορία, ο ίδιος τύπος πηγαινοερχόταν κάθε μέρα διανύοντας μια τεράστια απόσταση από το στρατόπεδο ίσαμε το βουνό μόνο και μόνο για να μου φέρνει φαγητό να τρώω να μην πεθάνω. Ήταν ο Θανάσης Βέγγος, η απαρχή μιας μεγάλης φιλίας πάνω απ' όλα.»
Νίκος Κούνδουρος
Σάββατο 27 Ιουλίου 2013
Το μάθημα
Έχουμε βολικά ξεχάσει το πικρό μάθημα του Martin Niemoller, του λουθηρανού πάστορα και θύματος των ναζιστικών διώξεων. Πρώτα πήραν τους κομμουνιστές, συλλογίστηκε, αλλά εγώ δεν ήμουν κομμουνιστής, οπότε σιώπησα. Μετά κυνήγησαν τους συνδικαλιστές, και καθώς εγώ δεν ήμουν συνδικαλιστής, δεν είπα τίποτα. Μετά κυνήγησαν τους Εβραίους, αλλά εγώ δεν ήμουν Εβραίος... Και μετά τους καθολικούς, αλλά εγώ δεν ήμουν καθολικός... Και μετά ήρθαν να πάρουν εμένα... Αλλά τότε δεν είχε μείνει κανείς πια να μιλήσει για κανένα.
(Από το βιβλίο του Z. Bauman, Παράπλευρες απώλειες)
(Από το βιβλίο του Z. Bauman, Παράπλευρες απώλειες)
Κυριακή 21 Ιουλίου 2013
Ανισότητες
Οι ΗΠΑ βρίσκονται στην κορυφή της λίστας των χωρών με ανισότητες, η Ιαπωνία στη βάση. Στις ΗΠΑ σχεδόν 500 ανά 100.000 ανθρώπους βρίσκονται στις φυλακές, στην Ιαπωνία λιγότεροι από 50. Στις ΗΠΑ το ένα τρίτο του πληθυσμού υποφέρει από παχυσαρκία, στην Ιαπωνία λιγότερο από το 10%. Στις ΗΠΑ, ανά χίλιες γυναίκες ηλικίας 15-16 , πάνω από 50 είναι έγκυοι, στην Ιαπωνία μόνο τρεις ανά χίλιες. Στις ΗΠΑ, περισσότερο από το ένα τέταρτο του πληθυσμού υποφέρει από ψυχοδιανοητικές ασθένειες , στην Ιαπωνία περίπου το 7%. Στην Ιαπωνία, την Ισπανία, την Ιταλία και τη Γερμανία, κοινωνίες με σχετικά πιο ίση κατανομή πλούτου, ένα στα δέκα άτομα αναφέρει πρόβλημα ψυχοδιανοητικής υγείας - σε αντίθεση με ένα στα πέντε άτομα σε χώρες με μεγαλύτερη ανισότητα, όπως η Βρετανία, η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία ή ο Καναδάς
Z. Bauman
Από το βιβλίο του "Παράπλευρες απώλειες"
Z. Bauman
Από το βιβλίο του "Παράπλευρες απώλειες"
Τετάρτη 26 Ιουνίου 2013
Το πάθημα της ΔΗΜΑΡ
Του Ολύμπιου Δαφέρμου*
Η ΔΗΜΑΡ επέλεξε
να συγκυβερνήσει με δύο κόμματα απολύτως απαξιωμένα , τόσο ηθικά όσο και
πολιτικά, χωρίς να χρειάζεται η κοινοβουλευτική της δύναμη για το σχηματισμό
κυβέρνησης. Στόχος της, όπως ισχυρίστηκε, η σωτηρία της χώρας –υπονόησε ότι
περίπου θυσιάζεται. Μπορούν όμως οι θύτες, εν προκειμένω ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, να σώσουν το θύμα, δηλαδή τη
χώρα; Σαν παράλογο ακούγεται.
Η ΝΔ μετετράπη τυχοδιωκτικά , από τη μια στιγμή στη
άλλη, από αντιμνημονιακή δύναμη σε μνημονιακή! Γεγονός που βεβαιώνει ότι
στερείται αρχών και προγράμματος . Στερείται ηθικής. Μοναδικός της στόχος λοιπόν η εξουσία και τα εξ αυτής ιδιοτελή συμφέροντα. Αυτά
ήταν γνωστά και ορατά. Η ΔΗΜΑΡ λοιπόν αποφασίζει και τους διαθέτει το ηθικό της
κεφάλαιο. Έτσι μόνο μπόρεσαν και στάθηκαν ως κυβέρνηση. Γιατί όμως προέβη σε
μια τέτοια ενέργεια; Προφανώς στόχος της
δεν ήταν η σωτηρία της χώρας γιατί δεν
θα αποχωρούσε τόσο σύντομα με την αφορμή της κατάργηση της ΕΡΤ. Εξ άλλου η χώρα
για να σωθεί απαιτείται και χρόνος και
μια άλλη πολιτική. Προς το παρόν καταστρέφεται.
Ο λόγος
συμμετοχής της ΔΗΜΑΡ στην κυβέρνηση ήταν η εξουσία. Συμβαίνει αυτό όταν
στα νιάτα σου επέλεξες οραματικά κόμματα και βρισκόμενος στα όρια της τρίτης
ηλικίας εκτιμάς ότι προοπτική δεν
υπάρχει. Τότε όλες οι φιλοδοξίες συμπυκνώνονται στην εξουσία. Καταλαμβάνει το
κενό που άφησε ο ιδεαλισμός.
Συμμετείχε στην κυβέρνηση δίχως κανένα σχέδιο περάν
εκείνου της παραμονής της χώρας στο ευρώ, το οποίο χρησιμοποίησε πληθωρικά ως επιχείρημα, για να δικαιολογήσει κάθε της
υποχώρηση και συμβιβασμό.
Κάπως αργά η ΔΗΜΑΡ συνειδητοποίησε ότι ο αυταρχισμός
και ο ηγεμονισμός της δεξιάς, διά του Σαμαρά, ήταν όχι μόνο αφόρητος αλλά και
επικίνδυνος για την πολιτική της επιβίωση. Αδιαφόρησε για τα βασανιστήρια, για
το διορισμό χουντικού σε κυβερνητική θέση, για τις αντισυνταγματικές πράξεις,
για το αντιρατσιστικό νομοσχέδιο, για την ακροδεξιά φυσιογνωμία της κυβέρνησης,
για την περιθωριοποίηση του κοινοβουλίου και για τις 18 πράξεις νομοθετικού
περιεχομένου! Οι τελευταίες αυτές πόσο αλήθεια διαφέρουν από τους αναγκαστικούς
νόμους; Αδιαφόρησε για την ημιδικτατορία που δομούσε ο Σαμαράς!
Ο ηγεμόνας αισθανόταν κυρίαρχος και ισχυρότατος . Αποφάσιζε και έπραττε, δίχως
να δίνει λογαριασμό. Στην ΕΡΤ θα δείλιαζε; Ήρθε και ξεχείλισε το ποτήρι. Τώρα η ΔΗΜΑΡ πρέπει να κάνει τον απολογισμό
της. Να μας πει πότε χρησιμοποίησε το ηθικό της κεφάλαιο για να αντιμετωπίσει
τις αντιδημοκρατικές αυθαιρεσίες του Σαμαρά. Φοβάμαι πως δεν θα υπάρχει ούτε
ένα τέτοιο περιστατικό. Να μας πει τι διαφορετικό πρότεινε για την αντιμετώπιση
της οικονομικής κρίσης, της ανεργίας και της φτώχειας. Και εδώ μάλλον κενό θα
συναντήσουμε. Ποιο σχέδιο πρότεινε, έστω σε ένα τομέα της κυβερνητικής ευθύνης,
και τι αποτελέσματα είχε.
Αυτό που έβγαζε μάτι ήταν η αναλογία διορισμών των
τριών εταίρων στον κρατικό μηχανισμό. Η κοινωνία άλλα περιμένει από τον έχοντα
ηθικό κεφάλαιο και ο τίτλος του φέρει τη λέξη αριστερά. Φαίνεται πως η Κίρκη
της εξουσίας τα ακυρώνει όλα. Αυτό ας το έχει υπόψη του ο ΣΥΡΙΖΑ.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)