Το δημόσιο χρέος αποτελεί από τον Μάιο του 2010 μέχρι σήμερα ένα από τα βασικά σημεία πολιτικής τριβής στην καθημερινή δημόσια συζήτηση.
Λογικό, αν αναλογιστεί κανείς ότι η κυβέρνηση Παπανδρέου προσέτρεξε στην ευρωζώνη και το ΔΝΤ επειδή (λόγω της οικονομικής κρίσης) αδυνατούσε πλέον να διαχειριστεί το υπέρογκο δημόσιο χρέος της Ελλάδας και να λάβει δάνεια από τις αγορές με λογικά επιτόκια.
Η συζήτηση γύρω από το χρέος έφερε στο προσκήνιο μια σεναριολογία οικονομικής φύσης για την επιλογή της τότε κυβέρνησης: «χρεοκοπία και κούρεμα του χρέους ή υπαγωγή σε έναν μηχανισμό δημοσιονομικής προσαρμογής» ήταν επιγραμματικά το δίλημμα.
Είναι, όμως, το ελληνικό δημόσιο χρέος βιώσιμο;
Το βέβαιο είναι πως η υπαγωγή σε έναν μηχανισμό ακραίας λιτότητας προϋποθέτει την παραδοχή ότι με τα κατάλληλα εργαλεία περικοπής δαπανών, το χρέος μπορεί να εξυπηρετείται και με αυτόν τον τρόπο δεν απαιτείται ρύθμισή του κάθε είδους («κούρεμα», ελάφρυνση μέσω επιμήκυνσης, μειώσεις επιτοκίων κ.ο.κ.).
Προϋποθέτει δηλαδή οι πολιτικοί εισηγητές της ακραίας λιτότητας να θεωρούν το δημόσιο χρέος βιώσιμο.
Η «Εφ.Συν.», με αφορμή την έκθεση του ΔΝΤ που θα συζητηθεί στις 6 Φεβρουαρίου, στρέφεται στην εσωτερική πολιτική επικαιρότητα των προηγούμενων ετών, εξετάζοντας τις θέσεις που λάμβαναν κυβερνήσεις και αντιπολιτεύσεις από την εποχή του πρώτου μνημονίου μέχρι σήμερα.
Γνωρίζουμε καλά ότι το ελληνικό δημόσιο χρέος δεν αποτελεί το μοναδικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας, ωστόσο η τοποθέτηση γύρω από το χρέος αναδεικνύει τον υπερβάλλοντα καιροσκοπισμό των πολιτικών δυνάμεων και τους ελιγμούς ανάλογα με τη συγκυρία στην Ευρώπη και την ευρωζώνη.
Το πρώτο μνημόνιο
Βρισκόμαστε στον Μάιο του 2010, όταν η κυβέρνηση Παπανδρέου μετά από δύο μεγάλα πακέτα περικοπών προσφεύγει στην ευρωζώνη και στο ΔΝΤ προκειμένου να λάβει χρηματοδότηση.
Στις δηλώσεις των τότε πολιτικών αρχηγών δεν περιλαμβάνεται καμία νύξη περί αναγκαιότητας ελάφρυνσης του χρέους.
Επαναλαμβάνονται μόνο τα περί κινδύνου χρεοκοπίας, στάσης πληρωμών και ανάγκης μείωσης των ελλειμμάτων ως μέσου εξοικονόμησης.
Ο όρος «βιωσιμότητα του χρέους» δεν αποτελεί ακόμα πεδίο αντιπαράθεσης.
Ο πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου στο υπουργικό συμβούλιο (2/5/2010) αναφέρει: «Η αποφυγή της χρεοκοπίας είναι η εθνική κόκκινη γραμμή. [...] Εκανα και θα κάνω τα πάντα για να μη χρεοκοπήσει η χώρα. [...] Oφείλουμε να παραδώσουμε μια χώρα απαλλαγμένη από τις παθογένειες και τα ελλείμματα».
Λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 28 Απριλίου 2010, ο τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Αντώνης Σαμαράς έλεγε από τη Ρόδο ότι «ο κ. Παπανδρέου παρέλαβε ένα πρόβλημα ελλείμματος από την προηγούμενη κυβέρνηση, το οποίο, με την αλλοπρόσαλλη πολιτική του, το μετέτρεψε σε κρίση δανεισμού. Σήμερα, βέβαια, ακραίες φημολογίες για τη δήθεν αναδιάρθρωση του χρέους μας αναστάτωσαν τις αγορές. Θέλω να ενώσω τη φωνή μου με τη φωνή κάθε συνετού αναλυτή της σημερινής καταστάσεως και να πω ότι η αναδιάρθρωση του χρέους δεν μπορεί να αποτελέσει καν επιλογή»!
Ο Αλέξης Τσίπρας στις 4 Ιουνίου του 2010, κατά την έναρξη του 6ου Συνεδρίου του ΣΥΝ, δήλωνε: «Το δημόσιο χρέος και η αναγκαία ρύθμισή του είναι ασφαλώς ένας κρίκος αυτού του αγώνα. Εχει ανοίξει μια ενδιαφέρουσα συζήτηση και μέσα στην Αριστερά. [...] Το χρέος δεν είναι ένα αυτόνομο πρόβλημα. Ακόμη και η διαγραφή μεγάλου μέρους του χρέους, που είναι κατά τη γνώμη μας αναγκαία συνθήκη βιώσιμης διεξόδου από την κρίση, από μόνη της, δεν θα έχει βιώσιμο αποτέλεσμα, αν δεν πλήξουμε ταυτόχρονα και τις αιτίες που δημιουργούν το χρέος».
Το περίφημο PSI
Τον Μάρτιο του 2012, η κυβέρνηση Παπαδήμου με υπ. Οικονομικών τον Ευάγγελο Βενιζέλο πανηγυρίζει για την ολοκλήρωση του περίφημου PSI, του προγράμματος ανταλλαγής ομολόγων που κατέχουν ιδιώτες.
Αν και πρόσκαιρα η αναλογία του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ της χώρας μειώθηκε (από 172% το 2011 σε 159% το 2012), το ύψος του παρέμεινε υψηλό και το 2013 επανήλθε στο 177%.
Οι λόγοι εντοπίζονται τόσο στην ουσία του PSI όσο και στα μέτρα ύφεσης.
Ενώ δηλαδή οι ιδιώτες πιστωτές (11.000) υπέστησαν «κούρεμα» (ανάμεσά τους τα ασφαλιστικά ταμεία), οι δανειακές ανάγκες της Ελλάδας δεν μειώθηκαν, με αποτέλεσμα να ληφθούν πλέον δάνεια από κράτη.
Επιπρόσθετα, το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κι άλλο λόγω των μέτρων λιτότητας του δεύτερου μνημονίου (Φεβρουάριος του 2012).
Τότε μπαίνει στη συζήτηση «η βιωσιμότητα του χρέους».
Ο Αντώνης Σαμαράς στις 27 Οκτωβρίου 2011, όταν αποφασίστηκε το PSI και λίγο προτού σχηματιστεί η κυβέρνηση Παπαδήμου, έλεγε: «Τόσο καιρό τους προειδοποιώ ότι το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι μόνο πόσο θα... κουρευτεί το χρέος, αλλά το πώς η ελληνική οικονομία θα βγει από την ύφεση, ώστε να βγάλει πρωτογενή πλεονάσματα και να μπορέσει κάποια στιγμή να ορθοποδήσει, ώστε να ξεπληρώσει τα χρέη της».
Στις 4 Ιανουαρίου 2012, συμμετέχοντας στην κυβέρνηση Παπαδήμου, δήλωνε στην Εκτελεστική Γραμματεία της Ν.Δ. ότι «φτάσαμε εδώ που φτάσαμε, αν και το χρέος μας ήταν ακόμα “βιώσιμο” πριν από δύο χρόνια. Το έφεραν σε αυτή την κατάσταση με τη λανθασμένη πολιτική που εφάρμοσαν».
Και στις 11 Μαρτίου 2012 υπογράμμιζε πανηγυρικά ενώπιον της Πολιτικής Επιτροπής ότι «το λεγόμενο PSI, δηλαδή το κούρεμα του ελληνικού χρέους, έχει επιτύχει! Μένουν ακόμα να γίνουν αρκετά πράγματα. Αλλά τον κάβο τον περάσαμε».
«Δεν πρόκειται μόνο για ανασυγκρότηση και αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, αλλά και για ψήφο εμπιστοσύνης στον δυναμισμό της ελληνικής οικονομίας» υπογράμμιζε τον Μάρτιο του 2012 ο φερόμενος ως «αρχιτέκτονας» του PSI, Ευάγγελος Βενιζέλος.
Ο δε Λουκάς Παπαδήμος πανηγύριζε, αν και σε άρθρο του στο «Βήμα» (Οκτώβριος 2012) έγραφε ότι ίσως χρειάζονται «πιθανές τροποποιήσεις» στην αρχική απόφαση του PSI «για τη βελτίωση της βιωσιμότητας του χρέους µε την ενθάρρυνση ενός μεγαλύτερου "κουρέματος"».
Η βιωσιμότητα, δηλαδή ήταν δεδομένη, απλά χρειαζόταν βελτίωση.
Ο Αλέξης Τσίπρας στις 8 Μαρτίου 2012 στη Βουλή τόνιζε: «Για άλλη μια φορά θα πανηγυρίζετε για την επιτυχία του προγράμματος, αλλά ξέρετε καμία χώρα με χρέος 120%, που προβλέπεται για εμάς το 2020, να δανείζεται από τις αγορές; Οταν μπήκαμε στα μνημόνια, το χρέος μας ήταν 115%».
Ο ΣΥΡΙΖΑ σημείωνε τότε: «Το χρέος 120% του ΑΕΠ ως «βιώσιμο» είναι μια τελείως αυθαίρετη υπόθεση και τοποθετείται ως στόχος μόνο και μόνο επειδή τόσο είναι το χρέος της Ιταλίας σήμερα. Αν βάφτιζαν μικρότερο χρέος ως “βιώσιμο” για την Ελλάδα, θα σήμαινε παραδοχή ότι σήμερα το χρέος της Ιταλίας δεν είναι βιώσιμο και θα είχε καταστροφικές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία».
Η περίοδος 2012-2014
Η κυβέρνηση Σαμαρά χαρακτηρίστηκε από τις άοκνες προσπάθειες Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ να εφαρμόσουν στο ακέραιο το 2ο Μνημόνιο.
Αναφορικά με το χρέος, το Eurogroup (Νοέμβρης 2012) περιέγραφε ορισμένες πιθανές ενέργειες για τη βελτίωση της εικόνας του χρέους, με την κυβέρνηση να διαβεβαιώνει ότι προτίθεται να προχωρήσει σε «αγορά χρέους μέσω δημόσιων προσφορών».
Οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης επέμεναν ότι «μέτρα ανακούφισης θα προκύψουν για την Ελλάδα προοδευτικά και υπό τον όρο της ισχυρής εφαρμογής του προγράμματος και μετά την επιτήρηση».
Βασικό ζητούμενο για την «έξοδο στις αγορές» ήταν η επίτευξη υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων (4,5%) σε μεσοπρόθεσμη βάση.
Προς επίρρωσιν αυτών και με προσκόλληση στο «success story» του Αντώνη Σαμαρά, ο Γιάννης Στουρνάρας έσπευσε τον Αύγουστο του 2013 να καθησυχάσει άπαντες για την αύξηση του χρέους, λέγοντας ότι είναι «παροδική, χρονικά ορισμένη και, το σημαντικότερο, ισοσταθμίζεται από την απόκτηση περιουσιακών στοιχείων από το Ελληνικό Δημόσιο», καθώς εκφράζεται στους κανόνες της λογιστικής γύρω από την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών.
Ο τότε υπουργός Οικονομικών σημείωνε ότι «η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος και η επιτάχυνση της υλοποίησης των αποκρατικοποιήσεων θα βοηθήσει στη συρρίκνωση του δημόσιου χρέους τα επόμενα χρόνια».
Ο Αντώνης Σαμαράς (16/11/2014) επέμενε σε όλους τους τόνους ότι το χρέος της Ελλάδας είναι βιώσιμο, ιδιαίτερα μετά τις ευρωεκλογές και όσο πλησίαζαν οι εθνικές εκλογές: «Οποιος διακηρύσσει ότι το χρέος μας είναι “μη βιώσιμο” δεν πηγαίνει σε “νέα διαπραγμάτευση”. Λέει στις αγορές να μην τον δανείσουν».
Αντίστοιχα, ο Ευάγγελος Βενιζέλος δήλωνε: «Απολύτως εξυπηρετήσιμο και διαχρονικά βιώσιμο το ελληνικό χρέος».
Ο Αλέξης Τσίπρας όμως επέμενε και τότε στην άποψή του για το χρέος: «Οι αγορές τιμολογούν ως κίνδυνο το μη βιώσιμο δημόσιο χρέος, την αστάθεια της σημερινής κυβέρνησης».
Ενώ έβαλλε κατά του Αντώνη Σαμαρά διότι «δεν τολμά να υπενθυμίσει ούτε καν τη δική τους απόφαση στο Eurogroup (27.11.2012) για μέτρα ελάφρυνσης του χρέους, αμέσως μετά την επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων».
Η περίοδος ΣΥΡΙΖΑ
Ο ΣΥΡΙΖΑ εξελέγη τον Ιανουάριο του 2015 με πρόγραμμα που έθετε ως στόχο τη «διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους της ονομαστικής αξίας του χρέους», τη «ρήτρα ανάπτυξης» στην αποπληρωμή του υπόλοιπου χρέους και μια «περίοδο χάριτος στην εξυπηρέτησή του».
Οι επεξεργασίες εντός ΣΥΡΙΖΑ ήταν έντονες, με αποτέλεσμα η «κοινή γραμμή» να εκφραστεί με τον στόχο να βρεθεί μια ευρωπαϊκή λύση με αμοιβαιοποίηση του ελληνικού χρέους.
Ωστόσο, όλα αυτά «σκόνταψαν» στο ευρωπαϊκό κατεστημένο και στις εμμονές λιτότητας του Βερολίνου.
Το τρίτο μνημόνιο έφερε βαριά μέτρα, αλλά επέβαλε και συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την ελάφρυνση του χρέους σε βραχυπρόθεσμο, μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα.
Η Ν.Δ., όταν ελήφθησαν οι αποφάσεις αυτές, επέμεινε ότι δεν προκύπτει τίποτε νεότερο από όσα είχαν συμφωνηθεί τον Νοέμβριο του 2012.
«Το χρέος κατέστη μη βιώσιμο από τις δικές σας αστοχίες», ανέφερε ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
Μετά το προσωρινό «μπλόκο» Σόιμπλε στα βραχυπρόθεσμα μέτρα λόγω του βοηθήματος στους συνταξιούχους, ο ίδιος σημείωνε (ΑΠΕ-ΜΠΕ) ότι «έχουν καθυστερήσει τα βραχυπρόθεσμα μέτρα για το χρέος, τα οποία τόσο διαφήμισε η κυβέρνηση. Για έναν κακό τακτικό χειρισμό του κ. Τσίπρα».
Στις 17/12/2016 έλεγε από την Κομοτηνή ότι η κυβέρνηση υπέγραψε «μια ανεπαρκή μείωση για το χρέος» και συμπλήρωνε ότι ο Αλέξης Τσίπρας «στην αρχή, παρουσίαζε [το ΔΝΤ] ως τον μεγάλο σύμμαχο στο θέμα του χρέους και των πλεονασμάτων. Και σήμερα, το παρουσιάζει ως την πηγή όλων των δεινών».
Ο... όρος και ο ρόλος του ΔΝΤ
Το ΔΝΤ, προκειμένου να «αποβιβαστεί» σε μια χώρα, έθετε ιστορικά ως απαράβατο όρο την άμεση απομείωση του χρέους της.
Στην περίπτωση της Ελλάδας και της ευρωζώνης όμως, ο όρος αυτός δεν τηρήθηκε.
Τουναντίον, οι πολιτικές υποχρεώσεις των χωρών-μελών της ευρωζώνης απέκλειαν κάθε τέτοιο ενδεχόμενο, με αποτέλεσμα το ΔΝΤ να προχωρά κάθε χρονιά σε απανωτούς «συμβιβασμούς» στο θέμα του χρέους.
Τελικά η «γραμμή» που ακολούθησε το Ταμείο ήταν απλή: Με υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα και λίγα μέτρα ελάφρυνσης του χρέους, μπορεί να εξασφαλιστεί η μείωση του ελληνικού χρέους προοπτικά στο 120% του ΑΕΠ.
Πράγμα το οποίο ουδέποτε συνέβη, απόρροια της ύφεσης και των μέτρων-ασπιρίνη που προκρίθηκαν έναντι κάθε άλλης επιλογής.
Ιούλιος 2010 «Οι ελληνικές αρχές έχουν κάνει ένα καλό ξεκίνημα, ωστόσο προειδοποιεί ότι οι προκλήσεις παραμένουν». «Προβληματισμός μεταξύ των αναλυτών για το αν η Ελλάδα μπορεί να εκτελέσει το πρόγραμμα χωρίς να προχωρήσει σε αναδιάρθρωση του χρέους της».
Ιούλιος 2011 «Η έκθεση ξεκαθαρίζει ότι δεν υπάρχουν καθόλου περιθώρια για αποκλίσεις σε κανένα από τα δύο σκέλη του μεσοπρόθεσμου δημοσιονομικού προγράμματος, αφού κάτι τέτοιο θα τίναζε στον αέρα την προσπάθεια βιωσιμότητας του ελληνικού δημόσιου χρέους. Παράλληλα, υπάρχουν έντονες αμφιβολίες για το κατά πόσον είναι δυνατό η Ελλάδα να πετύχει πρωτογενή πλεονάσματα της τάξης του 7,5% του ΑΕΠ ώστε να είναι βιώσιμη η μείωση του δημόσιου χρέους σε σταθερή βάση».
Δεκέμβριος 2011 «Το Ταμείο εκτιμά ότι το χρέος δεν είναι βιώσιμο αν αποκλίνει έστω και λίγο από τουςόχους η κυβέρνηση. Δηλαδή ακόμη και με πιστή υλοποίηση του PSI, απαιτείται πιστή υλοποίηση του μνημονίου, ολοκλήρωση του προγράμματος αποκρατικοποιήσεων και σχετικά ικανοποιητική ανάπτυξη».
Μάρτιος 2012 «Ακόμη και αν εφαρμοστεί πλήρως από την Ελλάδα το νέο Μνημόνιο, θα χρειαστεί μια δεκαετία ή περισσότερο για να αντιμετωπίσει πλήρως το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας» αναφέρει το ΔΝΤ. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το υψηλό χρέος και τα βαθιά διαρθρωτικά προβλήματα «σημαίνει ότι η πλήρης αποκατάσταση της πρόσβασης στην αγορά σε βιώσιμα επιτόκια κατά πάσα πιθανότητα θα είναι εφικτή μετά τον ορίζοντα του προγράμματος».
Οκτώβριος 2012 «Το ελληνικό δημόσιο χρέος έχει ξεφύγει κατά πολύ από την τροχιά που θα το καθιστούσε βιώσιμο, ενώ τα βασικά στοιχεία της πραγματικής οικονομίας θα επιδεινωθούν σημαντικά πριν αρχίσουν να βελτιώνονται».
Οκτώβριος 2013 «Απαιτούνται τεράστια πλεονάσματα 6,8% του ΑΕΠ συνεχώς, έως το 2030, για να μειωθεί το χρέος σε “βιώσιμα” επίπεδα χωρίς “κούρεμα”, αλλά από έσοδα και περιστολή δαπανών».
Μάιος 2014 «Πρόσθετη δημοσιονομική προσαρμογή είναι αναγκαία για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του χρέους, μέσω διαρκούς και ψηλής ποιότητας μέτρων, ενισχύοντας παράλληλα το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας».
Ιούνιος 2015 «Εάν το εξεταζόμενο πακέτο μεταρρυθμίσεων αποδυναμωθεί περαιτέρω –ιδιαίτερα εάν μειωθούν περαιτέρω οι στόχοι για τα πρωτογενή πλεονάσματα και εξασθενίσουν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις– θα καταστεί αναγκαίο το κούρεμα του χρέους».
Ιούλιος 2015 «Το ελληνικό χρέος μπορεί τώρα να καταστεί βιώσιμο μέσω μέτρων ελάφρυνσης του χρέους που υπερβαίνουν κατά πολύ αυτό που εξέτασε η Ευρώπη μέχρι στιγμής».
Ιανουάριος 2017 «Ακόμη και αν κάνει όλες τις μεταρρυθμίσεις, η Ελλάδα δεν μπορεί να βγει μέσω της ανάπτυξης από τα προβλήματά της. Χρειάζεται ουσιαστική ελάφρυνση του χρέους από τους Ευρωπαίους εταίρους της ώστε το χρέος της να γίνει βιώσιμο».
*Τα αποσπάσματα για το τι έλεγε το ΔΝΤ είναι από αναρτήσεις του capital.gr
Από την ΕφΣυν
