Η εκπαίδευση καλείται να προετοιμάσει με τέτοιο τρόπο το νέο άνθρωπο, ώστε να μπορεί, στην ενήλικη ζωή του, να ικανοποιήσει τις ατομικές, κοινωνικές και οικονομικές του ανάγκες. Οι ατομικές αφορούν στη διαχείριση του ελεύθερου χρόνου του, οι κοινωνικές έχουν σχέση με τη δράση του ως πολίτη και οι οικονομικές με την εργασία . Και οι τρεις τομείς αυτοί είναι εξίσου σημαντικοί. Στην εισήγησή μου θα ασχοληθώ μόνο με τον τελευταίο τομέα, γιατί
α. Όλο και περισσότερο συνδέεται η εκπαίδευση με την εργασία και
β. Έχουν συντελεστεί θεμελιακές αλλαγές στην οργάνωση της εργασίας με αποτέλεσμα οι απαιτήσεις σε ικανότητες και δεξιότητες από τους εργαζόμενους να έχουν αλλάξει ριζικά.
Στη βιομηχανική περίοδο της ανθρωπότητας η μεταποίηση, που ήταν στο κέντρο της οικονομικής ζωής, απασχολούσε το μεγαλύτερο ποσοστό εργαζομένων. Κυρίως χειρώνακτες εργάτες.
Στα τέλη του 19ου αιώνα οΤέϋλορ επινόησε την επιστημονική διοίκηση της εργασίας. Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή οι εργασίες αναλύθηκαν και τεμαχίστηκαν σε απλές στοιχειώδεις κινήσεις - δραστηριότητες. Σε κάθε εργάτη ανατέθηκε να εκτελεί μία και μόνο στοιχειώδη κίνηση - δραστηριότητα. Οι εργάτες αυτοί δεν χρειαζόταν να έχουν αποφοιτήσει από κάποιες σχολές για να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της εργασίας τους. Η εξειδίκευσή τους απαιτούσε ελάχιστο χρόνο. Κατά την εκτέλεση της εργασίας τους χρησιμοποιούσαν μόνο τις μηχανικές ικανότητες τους σώματός τους. Δεν είχαν την ευθύνη της εργασίας τους. Δεν χρειαζόταν να συνεργάζονται μεταξύ τους, πέρα από το να συγχρονίζονται στη γραμμή παραγωγής. Δεν χρειαζόταν να είναι δημιουργικοί, να διαθέτουν φαντασία ή να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες. Ήταν απλά εκτελεστικά όργανα. Η παραγωγική διαδικασία βασιζόταν στην πειθαρχεία, στην υπακοή και στο συγχρονισμό. Η διεύθυνση οργανώθηκε αυστηρά ιεραρχικά, συγκεντρωτικά και αυταρχικά. Σε αυτό το είδος εργασίας έχουμε πλήρη διαχωρισμό μεταξύ πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας, μεταξύ σύλληψης και εκτέλεσης.
Η αποτελεσματικότητα της επιστημονικής διοίκησης εργασίας ήταν επόμενο να επηρεάσει και τους άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, ακόμη και τα σχολεία, καθώς τα τελευταία οργανώνονται και λειτουργούν με τέτοιο τρόπο, ώστε να προετοιμάζουν το μελλοντικό εργαζόμενο για την ομαλή ένταξή του στο εργασιακό γίγνεσθαι.
Το σχολείο λοιπόν δομήθηκε επίσης ιεραρχικά, συγκεντρωτικά και αυταρχικά. Οι εκπαιδευτικοί εκτελούν τις εντολές των προϊσταμένων τους, δίχως τη δυνατότητα αντίρρησης ή συμμετοχής στη διαμόρφωση των αποφάσεων. Οι μαθητές πρέπει να υπακούουν δίχως αντίλογο στους κανονισμούς του σχολείου. Η εντολή, η πειθαρχεία, η υπακοή και ο συγχρονισμός είναι και εδώ τα κύρια χαρακτηριστικά της καθημερινής λειτουργίας του σχολείου. Στο σχολείο οι μαθητές, όπως και οι εργάτες στην παραγωγή, δεν συμμετέχουν στην οργάνωση και λειτουργία του, δεν συμμετέχουν σε αποφάσεις που τους αφορούν. Το σχολείο δεν μαθαίνει το μαθητή να αναλαμβάνει ευθύνες, ούτε καλλιεργεί τη δημιουργικότητα, τη συνεργασία, τη φαντασία και την πρωτοβουλία. Οι μαθητές καλούνται να εκτελούν τις εντολές των εκπαιδευτικών και οι εκπαιδευτικοί τις εντολές του υπουργείου παιδείας, ανεξάρτητα από τις ιδιομορφίες που συναντούν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους.
Η ομοιομορφία, η έλλειψη ανεκτικότητας, η τυπικότητα, η αυστηρή τήρηση των προδιαγραφών, η ενότητα εντολών και κατευθύνσεων καθορίζουν την καθημερινότητα σε εργοστάσιο και σχολείο. Κάποιοι μελετητές ισχυρίζονται ότι «η κύρια λειτουργία του σχολείου είναι να κάνει τους μαθητές υπάκουους και πειθαρχικούς, ώστε να προσαρμόζονται στην ιεραρχική δομή του συστήματος εργασίας» (Bowles και Gintis).
Η έλλειψη ευελιξίας και η ανελαστικότητα χαρακτηρίζουν επίσης τόσο το εργοστάσιο όσο και το σχολείο.
Ας δούμε τώρα πως οργανώνεται σήμερα η εργασία :
Οι νέες τεχνολογίες (πληροφορική, ρομποτική, αυτοματισμός) και η οικονομική ανάπτυξη άλλαξαν θεμελιακά την οργάνωση της εργασίας. Οι θέσεις ρουτίνας μειώνονται δραστικά και στη θέση του μοναχικού εργάτη - εκτελεστικού οργάνου μπαίνει η ημιαυτόνομη πολυειδικευμένη και πολυεπιδέξια ομάδα εργασίας, η οποία, εκτός από το να παράγει προϊόντα, καλείται να καινοτομεί, να παίρνει πρωτοβουλίες, να διαθέτει φαντασία, επινοητικότητα και να αναλαμβάνει την ευθύνη της εργασίας της. Απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική εργασία της ομάδας είναι η καλή συνεργασία μεταξύ των μελών της ανεξάρτητα από το πολιτισμικό τους υπόβαθρο.
Η ομάδα αναλαμβάνει την εκτέλεση ολοκληρωμένων έργων, δεν είναι δηλαδή τεμαχισμένη η εργασία της. Στόχος είναι η πλήρης αξιοποίηση των πνευματικών, αισθητικών, δημιουργικών και άλλων ικανοτήτων των εργαζομένων, ώστε να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
Όπως παρατηρούμε στην εργασία υπήρξε μια ριζική αλλαγή. Από τον εργάτη εκτελεστικό όργανο περάσαμε στην ομάδα εργασίας που και καλή εκπαίδευση πρέπει να διαθέτει και ανεπτυγμένες τις γενικές δεξιότητες πρέπει να έχει.
Είναι προφανές ότι το σχολείο όπως λειτουργεί σήμερα δεν εναρμονίζεται με τις απαιτήσεις της εργασίας. Εξακολουθεί να βρίσκεται στη βιομηχανική εποχή, εκτός από κάποια προγράμματα, τα οποία όμως, κατά κανόνα, λειτουργούν στο περιθώριο της σχολικής ζωής.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι οι επικρατούσες θεωρίες μάθησης δεν αποδέχονται το μνημονισμό, τη μετωπική διδασκαλία και τον τεμαχισμό της γνώσης. Όλες δέχονται ότι η μαθητοκεντρική, ενεργή και ομαδική μάθηση έχουν καλύτερα αποτελέσματα. Οι ατομικές και ομαδικές εργασίες, τα θεματικά προγράμματα και τα σχέδια εργασίας, στα οποία καλούνται οι μαθητές να προσεγγίσουν σφαιρικά καταστάσεις και προβλήματα της πραγματικής ζωής, χρησιμοποιώντας γνώσεις από διάφορες γνωστικές περιοχές, καλλιεργούν όλες εκείνες τις δεξιότητες και ικανότητες που σήμερα έχει ανάγκη η εργασία. Όταν οι μαθητές δραστηριοποιούνται π.χ. για την εκπόνηση ενός project μαθαίνουν να συνεργάζονται, να αξιολογούν και να επεξεργάζονται πληροφορίες, να παίρνουν πρωτοβουλίες, να αναλαμβάνουν ευθύνες, να αναπτύσσουν τη φαντασία τους, τη δημιουργικότητά τους και την κριτική τους ικανότητα. Να βλέπουν το προς εξέταση θέμα ολιστικά και όχι μόνο κάποιο μέρος του.
Δεν είναι όμως μόνο η εργασία που έχει ανάγκη αυτές τις ικανότητες. Η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση δημιουργεί ένα ιδιαίτερα σύνθετο και ταυτόχρονα μεταβαλλόμενο πεδίο, η κατανόηση του οποίου απαιτεί, πέρα από καλή πληροφόρηση, καλή γενική παιδεία, αναλυτική και συνθετική σκέψη και δυνατότητες σφαιρικής προσέγγισης των διαφόρων προβλημάτων και ζητημάτων.
Η διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος απαιτεί την ανάπτυξη περιβαλλοντικής και κοινωνικής συνείδησης, η οποία δεν μπορεί να αναπτυχθεί με τη μετάδοση τεμαχισμένης γνώσης και με τη λειτουργία του σχολείου μακριά από το κοινωνικό γίγνεσθαι.
Η αντιμετώπιση
α. του άλογου καταναλωτισμού, που τείνει να πάρει διαστάσεις ιδεολογίας και απειλεί σοβαρά το περιβάλλον,
β. της επιλεγμένης εικόνας που προβάλλει μια πλαστή πραγματικότητα με σκοπό τη χειραγώγηση των ατόμων, είτε ως πολιτών είτε ως καταναλωτών και
γ. της ανασφάλειας και της αβεβαιότητας, οι οποίες προκύπτουν από την αποδόμηση του κράτους πρόνοιας, της εργασιακής ασφάλειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,
απαιτεί έναν άνθρωπο με ελεύθερη βούληση, ανεπτυγμένη κριτική ικανότητα, φαντασία και αισθητική αντίληψη, αλληλέγγυο με τους συνανθρώπους του, με δυνατότητες σφαιρικής θεώρησης των πραγμάτων, δημιουργικό και υπεύθυνο.
Η κοινωνία της γνώσης και των νέων τεχνολογιών, για να προοδεύσει προς όφελος όλων των ανθρώπων, έχει ανάγκη από χειραφετημένα και όχι χειραγωγούμενα άτομα. Το σχολείο επομένως οφείλει να προετοιμάσει με τέτοιο τρόπο το νέο άνθρωπο, ώστε να ανταποκριθεί θετικά στις νέες αυτές προκλήσεις.
Οργανωμένο δημοκρατικά, στη βάση σπουδαστηρίων και εργαστηρίων, σε συνεχές δούναι και λαβείν με την τοπική κοινότητα και ανοικτό όλη την ημέρα, θα πρέπει να επιτρέπει στους μαθητές του να αναλαμβάνουν ευθύνες, να πειραματίζονται, να ερευνούν, να συνθέτουν εργασίες σύμφωνα με τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά τους, μαθαίνοντας διαφορετικά πράγματα και αναπτύσσοντας ολόπλευρα την προσωπικότητά τους. Δίχως τυποποιημένη λειτουργία και ηλικιακές ταξινομήσεις κάθε μαθητής ακολουθεί το δικό του μαθησιακό δρόμο, με το δικό του ρυθμό, δίχως ανταγωνισμούς αλλά με συνεργασία, μέσα από ένα πλούτο δραστηριοτήτων αντλώντας πληροφορίες και γνώσεις τόσο εσωσχολικά όσο και εξωσχολικά. Έτσι αναπτύσσεται ολόπλευρα η προσωπικότητα του και σύμφωνα με τις δικές του δυνατότητες και επιδιώξεις, συμβάλλοντας δημιουργικά στην εξέλιξη της κοινωνίας και κατακτώντας την ευτυχία, όσο αυτό είναι εφικτό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου