Η ωρολογιακή βόμβα του υπερπληθυσμού
Θεωρείται ότι ο πλανήτης μας μπορεί να φιλοξενήσει 2-2,5 δισ. ανθρώπους αν επιθυμούμε να ζούμε αρμονικά, ειρηνικά και να καλύπτουμε τις ανάγκες μας. Η Γη φιλοξενεί σήμερα 7,6 δισ. ανθρώπους και τα επόμενα 30 χρόνια, ο πληθυσμός της θα έχει φτάσει στα 10 δισεκατομμύρια.
Χρόνος ανάγνωσης:
Andreas Gursky, Tote Hosen, 2000, chromogenic print mounted on Plexiglas.
Δευτέρα 26 Μαρτίου 2018
Κείμενο
Ζωή να ’χουμε, είμαστε ήδη 7.609.000.000Δείτε πόσοι άνθρωποι ζουν ζούμε ήδη πάνω σε αυτόν τον πλανήτη και πόσο γρήγορα προστίθενται νέοι συνάνθρωποί μας πάνω σε αυτόν πλανήτη. Και γινόμαστε ολοένα και περισσότεροι. Κάθε δευτερόλεπτο που περνάει ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται.
Με δυο λόγια
Εντυπωσιακό; Σίγουρα, αλλά μόνο στην οθόνη. Στην πραγματικότητα, το τικ-τακ που ακούγεται από το ρολόι του παγκόσμιου πληθυσμού, έχει συντονιστεί με το χρονόμετρο της ωρολογιακής βόμβας που είναι έτοιμη να σκάσει στα θεμέλια του πλανήτη, χωρίς κανείς να γνωρίζει τις ακριβείς συνέπειες της έκρηξης.
Ο άνθρωπος, το τελειότερο είδος που εμφανίστηκε σε αυτόν τον πλανήτη είναι το μόνο που μπορεί να τον καταστρέψει. Τόσο τον πλανήτη όσο και το ίδιο το τελειότερο είδος. Και κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να τα καταφέρει. Ένας από τους αποτελεσματικότερους τρόπους που έχει επινοήσει είναι ο υπερπληθυσμός.
Δεν ήταν όμως πάντα έτσι τα πράγματα, δεν παρακολουθούμε κάποια προδιαγεγραμμένη φυσική εξέλιξη. Τουναντίον: η πληθυσμιακή έκρηξη που βιώνουμε τις τελευταίες δεκαετίες είναι εντελώς αφύσικη.
Από την εμφάνιση του Homo Sapiens μέχρι περίπου το 10000 π.Χ. ο παγκόσμιος πληθυσμός κυμαίνονταν κάτω από το 1 εκατομμύριο. Όσοι περίπου οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης (και περιχώρων) σήμερα. Ο πληθυσμός άρχισε στη συνέχεια να αυξάνεται, όχι όμως με τρελούς ρυθμούς –της Γης, όχι της Θεσσαλονίκης.
Χρειάστηκαν περίπου 2.000 χρόνια για να φτάσει τα 5 εκατ. και άλλα τόσα για να ξεπεράσει τα 10. Εκτιμάται ότι το 2000 π.Χ. στην Γη διαβιούσαν περίπου 75 εκατ. άνθρωποι. Λιγότεροι απ’ όσους ζουν σήμερα στην Τουρκία. Οι επόμενες δύο χιλιετίες ήταν πιο «γεμάτες».
To 1 μ.Χ. ο πληθυσμός της Γης ανερχόταν σε 170 εκατ. κατοίκους. Ισάριθμοι αγόρασαν κάτι από το eBay τον περασμένο μήναNumber of eBay's active users from 1st quarter 2010 to 3rd quarter 2017 (in millions) | Statista.
Χρειάστηκαν οκτώ αιώνες για να φτάσει ο πληθυσμός τα 250 εκατ. και άλλοι επτά αιώνες για να διπλασιαστεί. To 1650 (φαντάζει μακρινό, αλλά απέχει μόλις 368 χρόνια) στη Γη ζούσαν 500 εκατ. άνθρωποι. Τόσοι αγόρασαν smartphone το τελευταίο τρίμηνο του 2017Gartner Says Worldwide Sales of Smartphones Recorded First Ever Decline During the Fourth Quarter of 2017 | Gartner.
Και πήρε καιρό για να γίνουν άλλοι τόσοι – οι πρόγονοί μας, γιατί οι κάτοχοι smartphone θα διπλασιαστούν μέσα σε λίγους μήνες. 200 χρόνια πριν, ο πλανήτης φιλοξενούσε όλους κι όλους 1 δισ. κατοίκους. Όσοι θα είναι στα τέλη του έτους οι χρήστες του InstagramInstagram Is Expected to Reach One Billion Users in 2018 | Ηigh Snobiety.
Η εξέλιξη είναι, αν μη τι άλλο, ιλιγγιώδης. Από το 1950 έως το 1987 ο πληθυσμός ξαναδιπλασιάστηκε: από 2,5 φτάσαμε στα 5 δισεκατομμύρια. Η χρονιά ορόσημο ήταν το 1969 με τον δείκτη πληθυσμιακής ανάπτυξης να ανέρχεται στο 2,1%.
Έκτοτε, η αύξηση έχει συγκρατηθεί, με αποτέλεσμα ο επόμενος διπλασιασμός να αναμένεται στα τέλη του αιώνα. Εκτός αν το μεσοδιάστημα αποδειχθεί μοιραίο για όλους.
Η εντυπωσιακή εξέλιξη γίνεται ακόμη πιο εντυπωσιακή στη διαχρονική της απεικόνιση:
Είμαστε πολλοί, θα γίνουμε περισσότεροι
Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις του ΟΗΕWorld Population Prospects 2017 | United Nations, το 2020 ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αγγίξει τα 7,8 δισ. ενώ το 2030 θα ξεπεράσει τα 8,5 δισεκατομμύρια. Το κομβικό, σύμφωνα με πολλούς αναλυτές και επιστήμονες, ορόσημο των 10 δισεκατομμυρίων θα ξεπεραστεί κάποια στιγμή μεταξύ 2050 και 2055. Πολλοί βέβαια θεωρούν ότι το σημείο αντοχής του πλανήτη έχει ήδη ξεπεραστεί και η ανθρωπότητα βιώνει τον πρόλογο των αδιανόητων συνεπειών: άλλοι το τοποθετούν στα 8 δισ., άλλοι στα 7,5, άλλοι θεωρούν ότι η Γη δεν μπορεί να φιλοξενήσει περισσότερα από 2,5-3 δισ. ανθρώπους. Αν βέβαια, αυτό που θέλουμε είναι αξιοπρεπείς συνθήκες ζωής για όλους. Όπως όλα δείχνουν, είναι το τελευταίο που ενδιαφέρει την ανθρωπότητα. Γι’ αυτό και συνεχίζει να αναπαράγεται σαν να μην υπάρχει αύριο.
Βασισμένοι στην ιστορική εμπειρία, τη στατιστική μελέτη και την έρευνα των πιθανοτήτων, εκτιμάται ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα κινείται μεταξύ 8,5 και 16 δισεκατομμυρίων ανθρώπων το 2100.
Με τα σημερινά δεδομένα, η δημογραφική έκρηξη αναμένεται να συνεχιστεί με πιο συγκρατημένους ρυθμούς, επομένως εκτιμάται ότι την τελευταία δεκαετία του 21ου αιώνα στη Γη θα κατοικούν περίπου 11 δισ. άνθρωποι.
Θα τους αντέχει όλους αυτούς ο πλανήτης; Θα υπάρχουν τρόφιμα για να καλύψουν τις ανάγκες τους; Ενέργεια για να ζεσταθούν; Σπίτια για να μείνουν; Οχήματα για να μετακινηθούν; Δουλειές για να εργαστούν; Νερό για να πιούν; Αν τα ερωτήματα φαντάζουν ρητορικά και μελλοντολογικά, να υπενθυμίσουμε ότι οι πρώτοι άνθρωποι που θα ζήσουν τον 22ο αιώνα έχουν ήδη γεννηθεί. Δικαιούται λοιπόν η ανθρωπότητα να τους γυρίσει την πλάτη, υποκρινόμενη ότι δεν ακούει την αντίστροφη μέτρηση της ωρολογιακής βόμβας;
«Αν δεν περιορίσουμε την ανάπτυξη του πληθυσμού μας, θα την περιορίσει ο φυσικός κόσμος»
|
Ο θρυλικός Ντέιβιντ Ατένμπορο έχει ασχοληθεί εκτενώς με το ζήτημα του υπερπληθυσμού. Σε επάλληλες τοποθετήσεις του έχει ισχυριστείSir David Attenborough: Humans may be an endangered species | Independent ότι ο σημερινός ρυθμός αύξησης του πληθυσμού είναι μη βιώσιμος και αν δεν ανακοπεί, το ανθρώπινο γένος θα αντιμετωπίσει καταστροφικές συνέπειες. «Είμαστε μια πανούκλα στη Γη, μια αδιάκοπη καταστροφική δύναμη που καταστρέφει έναν κόσμο που μοιράζεται με άλλα πλάσματα». Τόνισε ότι σύντομα η ανθρωπότητα θα είναι ανίκανη να τροφοδοτήσει τις ανάγκες της.
«Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να αυξανόμαστε με αυτό τον ρυθμό για πάντα, επειδή η Γη είναι πεπερασμένη και δεν μπορείς να χωρέσεις το άπειρο σε κάτι που είναι πεπερασμένο. Είτε περιορίζουμε την αύξηση του πληθυσμού μας, είτε ο φυσικός κόσμος θα το κάνει, με τον τρόπο που έχει ήδη ξεκινήσει να το κάνει».
|
Ο επόμενος παγκόσμιος πόλεμος θα γίνει για το νερό και το φαγητό
Όσο κι αν επιμένουμε ότι όλοι οι καλοί χωράνε, το πρόβλημα δεν είναι (μόνο) ο χώρος. Ακόμη κι αν όλα αυτά τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων στοιβαχτούν κάπως, το βασικό πρόβλημα που θα αντιμετωπίζουν είναι oι πόροιCan Planet Earth Feed 10 Billion People? | The Atlantic. Φυσικοί και ανθρωπογενείς, οι οποίοι όπως μας έχει αποδείξει η πρόσφατη ιστορία δεν είναι αρκετοί. Και σίγουρα δεν είναι ανεξάντλητοι, όπως υπονοεί η απερισκεψία με την οποία τους σπαταλάμε. Ανεξαρτήτως αν το αποδώσουμε στην απληστία, στην αφροσύνη, την κακή διαχείριση ή απλώς στην αγνή ανθρώπινη ηλιθιότητα, το δεδομένο είναι ότι οι πόροι δεν επαρκούν. Και κάθε δευτερόλεπτο που περνάει, συνεχίζουν να μειώνονται. Τι κάνουμε λοιπόν; Όχι μόνο υποκρινόμαστε ότι δεν αντιμετωπίζουμε πρόβλημα, αλλά φροντίζουμε να εξαντλήσουμε τα διαθέσιμα αποθέματα. Οι διαθέσιμοι υδάτινοι πόροι εξαντλούνται, τα δάση αποψιλώνονται, ο αριθμός των θηλαστικών μειώνεται, είδη ολόκληρα ζώων και φυτών εξαφανίζονται, μόνο και μόνο για να χορτάσουμε την πείνα μας. Και πάλι, υπάρχουν εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι που συνεχίζουν να πεινούνFacts About Famine | World Hunger Education Service και ναπεθαίνουν από την πείναworldhunger.org.
Δεν απαιτούνται επιστημονικές αναλύσεις, ούτε στατιστικές σπαζοκεφαλιές: προκειμένου να επιβιώσουν οι άνθρωποι πάνω στον πλανήτη, χρειάζονται τρόφιμα. Η σκέψη είναι απλοϊκή: όσο λιγοστεύει το φαγητό, τόσο θα αυξάνεται η πείνα και ανησυχία των πολιτών, και τόσο πιο πιθανό θα είναι να ξεσπάσουν αναταραχές, εξεγέρσεις και συγκρούσεις. Δεν το λέμε εμείς. Το ΔΝΤ τα λέειH έρευνα «Food Prices and Political Instability».
Όσο μακρινό κι αν μας ακούγεται σε εμάς που τρώμε kobe beef και τοστ με αβοκάντο και σπόρους τσία, οι επόμενες μεγάλες αναταραχές θα γίνουν για το φαγητόFeeding Unrest: A Closer Look at the Relationship Between Food Prices and Sociopolitical Conflict | Woodrow Wilson International Center for Scholars.
Και αν όταν πεινάς είναι πιθανό να φτάσεις στα άκρα, φανταστείτε τι θα συμβεί όταν διψάς. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που στοιχειοθετούν ότι ο επόμενος παγκόσμιος πόλεμος θα γίνει για το νερόWill the Next War Be Fought Over Water? | big think. Σήμερα πάνω από 2 δισ. άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό, την ώρα που αυτοί που έχουν πρόσβαση επιμένουν να μολύνουν τον υδροφόρο ορίζοντα.
[U.S. Geological Survey/flickr]
Βλέπετε την αντίφαση, σωστά; Αντί να δράσουμε προληπτικά, μειώνοντας τα δυνητικά στόματα που πρέπει να τραφούν και να ξεδιψάσουν, εμείς επιλέγουμε να τρέφονται περισσότερο τα υπάρχοντα και να αυξάνουμε δυσανάλογα τα στόματα που θα πρέπει να τραφούν στο μέλλον.
Η έλλειψη πόρων και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις είναι μία μόνο πτυχή του προβλήματος. Η ταχεία αύξηση του πληθυσμού στις χώρες υψηλής γονιμότητας ενδέχεται να επιδεινώσει ή να δημιουργήσει και μια σειρά άλλων προβλημάτων: οικονομικών (ανεργία, χαμηλοί μισθοί και εκτεταμένη φτώχεια), κοινωνικών (πολιτικές αναταραχές, εγκλήματα, μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών), πολιτικών (αστάθεια, διαφθορά), υγείας (πανδημίες, έλλειψη υποδομών, κατάρρευση υγειονομικών συστημάτων) και πολλών ακόμη που δεν μπορούμε καν να διανοηθούμε.
Το δημογραφικό big bang
Η προβολή των Ηνωμένων Εθνών υποδεικνύει ότι ο παγκόσμιος πληθυσμιακός ρυθμός θα συνεχίσει να αυξάνεται, ακόμη κι αν ο δείκτης γονιμότητας μείνει σταθερός ή συνεχίσει να μειώνεται –όπως συμβαίνει ήδη στην Ευρώπη, την Αμερική και την Κίνα.
Ο λόγος είναι ότι σε περιοχές της Ασίας και της Αφρικής, οι δείκτες γονιμότητας παραμένουν σε δυσθεώρητα ύψη. Ειδικά στην υποσαχάρια Αφρική, η αύξηση συνεχίζεται σχεδόν εκτός ελέγχου. Η ήπειρος των 1,2 δισ. κατοίκων αναμένεται να φτάσει από 3,4 έως 5,6 δισ. μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα. Είναι ενδεικτικό ότι οι αριθμοί αυτοί αναπροσαρμόστηκαν πρόσφατα, μετά την επιβράδυνση του ρυθμού μείωσης της γονιμότητας. Παρά τη μείωση του λοιπόν, μειώνεται με σαφώς πιο βραδείς ρυθμούς από την αντίστοιχη μείωση στην Ασία, τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική τη δεκαετία του 1970.
Όπως τονίζει ο Τζον Γουίλμοθ, διευθυντής του αρμόδιου τμήματος οικονομικών και κοινωνικών υποθέσεων του ΟΗΕPopulation Division | United Nations, «αν δεν υπάρξει πρωτοφανής μείωση της γονιμότητας στα τμήματα της υποσαχάριας Αφρικής που εξακολουθούν να παρουσιάζουν ταχεία πληθυσμιακή ανάπτυξη», ο πλανήτης θα φτάσει σε οριακό σημείο.
[hdptcar/flickr]
Είναι λοιπόν μια πολιτική απόφαση; Οι περισσότεροι συμφωνούν. Αν στη Νιγηρία, για παράδειγμα, οι αρχές δεν λάβουν τα απαιτούμενα μέτρα ενημέρωσης και εκπαίδευσης του πληθυσμού, η αύξηση του πληθυσμού αναμένεται σαρωτική: από 182 εκατομμύρια ανθρώπους σε περισσότερα από 750 εκατ. έως τα τέλη του αιώνα. Ο ΟΗΕ, βέβαια, εκτιμά ότι η αύξηση θα συγκρατηθεί σε περίπου 439 εκατ., διόλου αμελητέο μέγεθος, καθώς υπολογίζεται σε σχεδόν 2,5 φορές το σημερινό της πληθυσμιακό μέγεθος.
«Είναι λοιπόν δικό τους θέμα», θα σκεφτεί ο μέσος δυτικός από την άνεση του καναπέ του. «Δεν είμαι ρατσιστής, αλλά ας γεννάνε λιγότερο», ίσως προεκτείνει τη σκέψη του ξεπλένοντας τις όποιες τύψεις με ένα «δεν δημιουργούμε εμείς το πρόβλημα» καθώς σκρολάει την οθόνη του smartphone του.
Μισό λεπτό. Είμαστε κι εμείς μέρος του προβλήματος. Κυρίως εμείς. Ο μέσος άνθρωπος του Δυτικού κόσμου πίνει (και ξοδεύει) περισσότερο νερόWhich Nations Consume the Most Water? | Scientific American,
τρώει (και πετάει στα σκουπίδια) περισσότερο φαγητό απ’ ό,τι δεκάδες άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες...
και προφανώς καταναλώνει περισσότερη ενέργεια και συνεπαγόμενους πόρους.
Ο κάτοικος της Ισλανδίας για παράδειγμα καταναλώνειElectric power consumption (kWh per capita) | World Bank 53 KWhετησίως για τις ανάγκες του, ο Καναδός 15,5, ο Αμερικανός 12,9, όταν ο Έλληνας καταναλώνει 5, ο Ταϊλανδός 2,5, ο Τζαμαϊκανός 1, ο Πακιστανός 0,47. Ο Νιγηριανός 0,14, ο Αϊτινός 0,039.
Τον περασμένο Αύγουστο διαπιστώθηκε ότι ο πλανήτης είχε ήδη ξοδέψειovershootday.org τα ετήσια φυσικά αποθέματά του. Στην Ελλάδα, είχαμε ξοδέψει τα δικά μας ήδη από τα τέλη Μαΐου. Στη Γαλλία και την Αγγλία από τις αρχές Μαΐου. Στις ΗΠΑ και τον Καναδά από τον Μάρτιο. Στο Κατάρ και το Λουξεμβούργο από τον Φεβρουάριο.
Τι υποδεικνύει λοιπόν η λογική όταν δεν υπάρχουν άλλα διαθέσιμα αποθέματα προς κατανάλωση; Μα τι άλλο; Να προσθέτεις περισσότερους καταναλωτές.
Η γήρανση του πληθυσμού
Δεν είναι μόνο ότι επιβαρύνουμε περισσότερο τον πλανήτη και τους γύρω μας. Όσο αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής, τόσες περισσότερα χρόνια θα ζούμε πάνω σε αυτό τον πλανήτη. Πολλά περισσότερα. Αυτό που (επιλέγουμε να) αγνοούμε είναι ότι η δική μας μακροημέρευση λιγοστεύει το προσδόκιμο ζωής του ίδιου πλανήτη.
Οι μελέτες του ΟΗΕ και των άλλων διεθνών οργανισμών για τον υπερπληθυσμό αναπόφευκτα στέκονται και στα ποσοστά γήρανσης του πληθυσμούΗ μελέτη «World Population Ageing» του ΟΗΕ, και στις αναπόφευκτες συνέπειες σε μια σειρά ευαίσθητων τομέων, όπως η κοινωνική ασφάλιση, οι συντάξεις και η υγειονομική περίθαλψη.
Ο δείκτης PSRRatio of population aged 15-64 per population 65+ years | Knoema (Potential support ratio) ισούται με τον αριθμό των ατόμων ηλικίας 20 έως 64 ετών, διαιρούμενος με τον αριθμό των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω. Συνήθως ταυτίζεται με τον λόγο εργαζομένων προς συνταξιούχους (συνήθως είπαμε, μη σκέφτεστε μόνο την Ελλάδα). Όσο πιο χαμηλό το PSR, τόσο πιο άσχημα τα μαντάτα για το μέλλον μιας χώρας. Το αρνητικό ρεκόρ κρατάει εδώ και χρόνια η Ιαπωνία, ενώ ακολουθούν σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες. Η Ελλάδα ισοβαθμεί στην τρίτη θέση (θέση 180 στον πίνακα) με τη Γαλλία και τη Βουλγαρία. Στην πρώτη θέση συναντάμε τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τις λοιπές χώρες του αραβικού κόλπου, ενώ ακολουθούν σχεδόν όλα τα κράτη της υποσαχάριας Αφρικής.
Όσο αυξάνεται αφενός ο πληθυσμός και αφετέρου το προσδόκιμο ζωής, τόσο θα μειώνεται το PSR με προφανείς συνέπειες. Οι χώρες που θα διατηρήσουν το PSR σε υψηλά επίπεδα (άνω του 5) μέχρι τα τέλη του αιώνα είναι αποκλειστικά αφρικανικές; Νίγηρας, Σομαλία, Νιγηρία, Γκάμπια και Αγκόλα.
Αυτός είναι και ο λόγος που οι ειδικοί συστήνουν στις αναπτυσσόμενες χώρες με νέους πληθυσμούς, που όμως έχουν ελέγξει τα επίπεδα γονιμότητας (π.χ. η Κίνα, η Βραζιλία και η Ινδία), να επενδύσουν κάποιες από τις σημερινές προσόδους για τις μελλοντικές γενιές. Πριν να είναι αργά, όπως καλή ώρα στα μέρη μας. Ή όχι και τόσο καλή, αν διαβάσουμε προσεκτικά τη σχετική έκθεσηΗ μελέτη «The economic impact of population ageing and pension reforms» της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που προδιαγράφει δυσοίωνο μέλλον για την πιο γερασμένη χώρα της Ευρώπης.
Και κάτι ακόμη: σε όλα τα προαναφερθέντα αποφεύγουμε να συνυπολογίσουμε τον ρόλο της σύγχρονης επιστήμης. Την αδιανόητη μέχρι πρότινος πρόοδο της βιολογίας, της ιατρικής και των άλλων συναφών επιστημών, που αναμένεται να έχει ορατή και άμεση αντανάκλαση στην επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής.
Ο αντίλογος σε τέσσερα βήματα
Δεν είναι όλοι οι ειδικοί εξίσου απαισιόδοξοι για το μέλλον. H υπόθεση, όπως υποστηρίζουν, ότι η ανθρωπότητα θα συνεχίσει να αναπαράγεται έως ότου δεν υπάρχει αύριο είναι εντελώς αβάσιμη. Κρίνοντας από το πρόσφατο παρελθόν, αργά ή γρήγορα θα ενεργοποιηθεί ένας αμυντικός μηχανισμός και η πληθυσμιακή αύξηση θα ελεγχθεί.
Πρόκειται για το μοντέλο των τεσσάρων σταδίων της δημογραφικής μετάβασης, μια διαδικασία που –κρίνοντας εκ των υστέρων– διαπιστώνουμε ότι έχει λειτουργήσει στις περισσότερες σύγχρονες βιομηχανοποιημένες κοινωνίες.
Σαγκάη. [Pedro Szekely/flickr]
Αυτή η διαδικασία τεσσάρων βημάτων είναι ένα μοντέλο του τρόπου με τον οποίο οι πληθυσμοί αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου. Εν ολίγοις, η μετάβαση συμβαίνει όταν οι οικονομίες ενισχύουν το προσδόκιμο ζωής, οδηγώντας σε μια έκρηξη, στη συνέχεια σε μια επιβράδυνση και τέλος σε μια βραδινή απουσία της πληθυσμιακής ανάπτυξης.
Το πρώτο στάδιο περιγράφει μια κοινωνία όπως οι σύγχρονες στην υποσαχάρια Αφρική ή οι λιγότερο βιομηχανοποιημένες του 18ου και 19ου αιώνα, όταν οι γυναίκες γεννούσαν κατά μέσο όρο μεταξύ τεσσάρων και έξι παιδιών. Στην πράξη βέβαια μόλις τα δύο ενηλικιώνονταν. Στο δεύτερο στάδιο μεταβαίνει μια κοινωνία αμέσως μετά την εκβιομηχάνιση, καθώς η θνησιμότητα μειώνεται. Παράλληλα όμως παρατηρείται και η πληθυσμιακή έκρηξη με τη συνακόλουθη αδυναμία κάλυψης των αναγκών. Στο τρίο στάδιο οδηγούνται οι κοινωνίες όταν οι γονείς συνειδητοποιούν ότι δεν χρειάζεται να κάνουν τόσα παιδιά υπό τον φόβο μήπως κάποια δεν επιβιώσουν. Σε αυτό το στάδιο η γεννητικότητα από τα 5 ή 6 μωρά ανά γυναίκα πέφτει στα 2-3. Το τέταρτο στάδιο περιγράφει μια προοδευμένη κοινωνία, στην οποία πεθαίνουν λιγότεροι άνθρωποι και κάθε χρόνο γεννιούνται λιγότερα μωρά, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός ισορροπημένου συστήματος.
Το βίντεο της Kurzgesagt απεικονίζει με κατανοητό τρόπο το μοντέλο των τεσσάρων σταδίων:
Η πολιτική των λίγων (ή και των πολλών) παιδιών
Οι σχετικοί προβληματισμοί δεν είναι όψιμοι. Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν εκπονηθεί πολυάριθμες μελέτες. Παρότι οι περισσότερες συγκλίνουν σε συγκεκριμένη δέσμη μέτρων, στην πράξη αποδεικνύεται ότι δεν μπορούν να εφαρμοστούν ανεξαρτήτως τοπικών και εθνικών διαφορών.
Βασικό μέλημα είναι, σύμφωνα με τον Ντέιβιντ Ατένμοπρο, είναι να δοθεί στις γυναίκες πολιτικός έλεγχος του σώματος και των γεννητικών οργάνων τους, ως αποτέλεσμα μιας ευρύτερης και αποτελεσματικότερης σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης σε όλο τον κόσμο. Η διάθεση εθελοντικών (ας το τονίζουμε αυτό) μέσων ελέγχου του πληθυσμού και η διάδοση των ενημερωμένων επιλογών οικογενειακού προγραμματισμού στις αναπτυσσόμενες χώρες κρίνεται εκ των ων ουκ άνευ. Όπως λέει σε όλες τις χώρες διαχρονικά η χειραφέτηση των γυναικών, η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, εκπαιδευτικών και ιατρικών συνθηκών έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του ποσοστού γεννήσεων.
Αρκεί όμως αυτό; Αρκετοί απαντούν αρνητικά. Ο οικογενειακός έλεγχοςpopulationmatters.org είναι μεν πολιτική απόφαση, αλλά δεν μπορεί να λειτουργήσει ως καταπιεστικό μέτρο. Ή μήπως όχι;
Η Κίνα ήταν η πρώτη χώρα που εφάρμοσε σε τόσο μεγάλη κλίμακα το πρόγραμμα οικογενειακού προγραμματισμού. Από το 1979 έως το 2015, η πλειοψηφία των οικογενειών θα έπρεπε να αρκεστεί στο ένα παιδί, και υπό αυστηρές προϋποθέσεις σε δεύτερο (κατά κανόνα επιτρεπόταν, μόνο αν το πρώτο ήταν κορίτσι). Αν και οι κινεζικές αρχές κομπάζουν για την επιτυχία του προγράμματος, ισχυριζόμενες ότι απέτρεψαν 400 εκατ. νέες γεννήσεις, υπάρχει αντίλογοςChina's Former One-Child Policy | ΤhoughtCo για τις παράπλευρες συνέπειες.
Το άγαλμα «Floating Baby» του Marc Quinn στους Gardens by the Bay στη Σιγκαπούρη. [Sharon and Peter Komidar/flickr]
Πλέον εφαρμόζεται η πολιτική των δύο παιδιών (αν και οι Κινέζοι δεν μοιάζουν πρόθυμοιChina births fall despite relaxation of one-child policy | Financial Times να τον εφαρμόσουν), την οποία συναντάμε με παραλλαγές και στο Χονγκ ΚονγκA gendered reading of China’s two-child policy | Hong Kong Free Press. Παλιότερα εφαρμόστηκε στο ΒιετνάμVietnam's declining birthrate spells end of two-child policy | Nikkei Asian Review και στη ΣιγκαπούρηTwo-child policy | National Library Singapore, όπου ήταν τόσο αποδοτική που πλέον η τοπική κυβέρνηση δίνει κίνητρα και φοροαπαλλαγές με το αποκαλούμενο Baby BonusBaby Bonus Scheme | Government of Singapore σε όσους αποκτήσουν περισσότερα παιδιά. Αντίστοιχη πολιτική εφαρμόστηκε και στο Ιράν, με μεγάλη επιτυχία μάλιστα, έως ότου ο Αχμαντινετζάντ την αναίρεσε το 2006Iran Reverses its Population Policy |Population Institute.
Πλέον, το Ιράν χρηματοδοτεί τις οικογένειες που αποκτούν περισσότερα τέκνα. Το ίδιο και η Τουρκία του ΈρντογανTurkish PM pushes for ‘three children incentive’ | Ηurriyet Daily News, αλλά και η Ιαπωνία η οποία παραμένει ουραγόςJapan targets boosting birth rate to increase growth | Reuters στη λίστα γεννητικότητας.
Είναι όμως αρκετή η εθνοκεντρική προσέγγιση για να συνδράμουμε στην επίλυση ενός ζητήματος οικουμενικών διαστάσεων; Σε αυτό το ερώτημα θα αφήσουμε τη λογική να απαντήσει.
Αντίστοιχες, αν και όχι τόσο «επιθετικές» πολιτικές εφαρμόζονται και σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η σχετική δημοσιότητα στη χώρα μας εξαντλείται σε πηχυαίους τίτλους που συμπεραίνουν ότι «η χώρα εξαφανίζεται» λόγω χαμηλής γεννητικότητας. Πράγματι, στη χώρα ο δείκτηςTotal fertility rate |Eurostat βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα (1,38 μωρά ανά γυναίκα το 2016, σύμφωνα με την Eurostat), ενώ αναμένεται να κινηθείπεραιτέρω πτωτικάΣε «ακραία» χαμηλά επίπεδα η γεννητικότητα | Η Καθημερινή, καθώς το 25% των γυναικών που γεννήθηκαν μετά τη δεκαετία του ’70 επιλέγουν να μην τεκνοποιήσουν. Απόφαση που συχνά χαρακτηρίζεται εγωιστική. Όπως όμως αναρωτιέται και η ηθοποιός Αλεξάντρα ΠoλOverpopulation facts, the problem no one will discuss | Alexandra Paul at TEDxTopanga, μήπως είναι πιο εγωιστικό να γεννάς πολλά παιδιά από το να γεννάς ένα ή κανένα;
Λέμε να αφήσουμε τη λογική να απαντήσει και σε αυτό το ερώτημα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου